Çocuklar arasındaki gelişimsel farklılıklar nedeniyle tuvalet eğitimini tamamlama zamanları değişebilmektedir. Bazı çocuklar 2 yaş civarında bazıları ise 3-4 yaşlarında tuvalet eğitimini tamamlayabilmektedir. Ancak sağlıklı bir çocuk için genel beklenti, 4 yaşında kaka kontrolünün 5 yaşında ise idrar kontrolünün tam olarak sağlanmış olması ve hem gündüz hem de gece alt ıslatmalarının son bulmuş olmasıdır.

Enürezis (İdrar Kaçırma): Amerikan Psikiyatri Birliği ve Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımlamalarına göre; 5 yaşından büyük bir çocuğun son 3 aylık sürede en az haftada iki kere gece ve/veya gündüz alt ıslatması enürezis olarak tanımlanır. Enürezis ortaya çıkışına göre farklı şekillerde adlandırılır. Yalnız gece kaçırmaları varsa; enürezis nokturna, yalnızca gündüz kaçırmaları varsa; enürezis diurnal. Enürezis, ortaya çıkış zamanına göre de ikiye ayrılır. Çocuk tuvalet eğitimini hiç tamamlayamadıysa, kuru dönemi olmadıysa birincil (primer) enürezis; tuvalet eğitimi ardından 6 aylık bir süre kuru geçtiyse ve sonraki dönemde alt ıslatmalar başladıysa ikincil (sekonder) enürezis olarak tanımlanır.

  Enürezis Nedenleri ?

Biyolojik faktörler: Özellikle 5 yaşından sonra başlayan alt ıslatma problemi genellikle psikososyal faktörler kaynaklı ortaya çıkıyor olsa da, başlayan bir hastalığın (diyabet, idrar yolu enfeksiyonu, mesane disfonksiyon bozuklukları) belirtisi olabilir. Bu nedenle atılması gereken ilk adım uzman hekim tarafından tıbbi bir problem olup olmadığının belirlenmesidir.

Psikososyal faktörler: Taşınma, kardeş doğumu, okula başlama ya da okul değişikliği, aile içi sürekli gerginlik, tuvalet eğitimi sırasında baskıcı tutum, evde sınırların olmayışı ya da çok otoriter anne baba tutumu vb. faktörlerden bir ya da bir kaçının varlığı çocuklarda alt ıslatma problemine neden olabilmektedir.

Öneriler;

  • Tedavi neden yönelik olacaktır. Bu nedenle ilk aşamada doğru bir değerlendirme için uzman hekime başvurmak gerekir.  Öncelikle sorunun fizyolojik bir nedeninin olup olmadığının araştırılması çok önemlidir. Ancak tıbbi bir neden olmadığı belirlendikten sonra psikolojik faktörler değerlendirilmelidir.
  • Gece uykudayken alt ıslatma problemi, genellikle uykunun ilk saatlerinde gerçekleşir. Bu nedenle 7 yaşına kadar çocuk uykuya daldıktan sonra 1-2 kez tuvalete götürmek yararlı olabilir.
  • Gece uykusundan en az 1 saat önce sıvı gıda tüketimi kesilmelidir
  • Çocuğun altını ıslatmadığı, gün içinde ya da geceleri kuru kaldığı günler belirlenerek çocuk ödüllendirilebilir. Ancak bu takvim yöntemi sağlıklı bir şekilde planlanarak uygulanmalı, mümkünse bir uzman eşliğinde planlanmalıdır.
  • Alınan tüm önlemlere rağmen süreç uzun sürebilir ve alt ıslatma devam edebilir. Bu durumda sabırsız davranarak azarlama ve korkutma yoluna gitmek yalnızca çocuğun özgüvenine zarar verecektir. Bu nedenle her koşulda sevecen ve anlayışlı davranılmalıdır.
  • Alt temizleme, çarşaf değiştirme sırasında çocuğa da sorumluluk verilmelidir.
  • Çocuğun problemi psikolojik faktörlerden kaynaklanıyorsa ve neden belirlendiyse (örn; anne baba geçimsizliği, boşanması, kardeş doğumu, yakın kaybı vb), nedene yönelik psikolojik destek planlanmalıdır. Aile içinde stres yaratan faktörlerin ortadan kaldırılması önemlidir. Anne baba arası iletişim sorunları kendi aralarında çözülemiyorsa aile danışmanlığı ve çift terapisine yönelmelidir.

ENKOPREZİS (DIŞKI KAÇIRMA): Dört yaşından büyük bir çocuğun (genellikle istemsiz bazen de kasıtlı olarak) 3 ay süreyle ayda en az 1 kere altına veya uygunsuz bir yere dışkı kaçırma durumu enkoprezis olarak adlandırılmaktadır. Çocuğun bu tanıyı alması için dışkı kaçırmasının kullandığı bir ilaca ya da maddeye bağlı olmaması gerekmektedir. Bu problem her 100 çocuktan 1-3 ünde, özellikle de erkek çocuklarında görülmektedir. Çocuk dışkı kontrolünü doğumdan itibaren hiç sağlamadıysa birincil enkoprezis, tuvalet eğitimi tamamlandıktan 1 sene sonra başladıysa ikincil enkoprezis olarak adlandırılır. İki şekilde görülür. Kabızlığa bağlı kaka kaçırma: (Kabızlık durumunda çocuk acı ve ağrıdan kaçınmak için kakayı tutar. Bu durumda bağırsaklarda fazla dışkı birikimi olur, rektum genişler. Belli miktarda dışkı burada biriktiğinde basınç yükselir ve çocuk hissetmeden kaka taşmasına neden olur). Kabızlığa bağlı olmayan kaka kaçırma: Daha çok psikolojik kökenlidir ancak fizyolojik bir problem olup olmadığı araştırılmalıdır.

Nedenleri;

Fizyolojik nedenler; kronikleşen kabızlık, anüs çıkışındaki kasların kontrolünü sağlamada güçlük, mide- bağırsak enfeksiyonları.

Bilişsel faktörler; Gelişimsel ve nörolojik bozukluklar, zeka geriliği vb. durumlar

Psikolojik faktörler; Anne baba arasında iletişim problemleri, travmatik yaşam olayları, tuvalet eğitiminde ebeveynlerin baskıcı otoriter tutumları, çocuğun inatçı-karşı gelen mizacı, tuvalete gitme ile ilişkili korkular, kaygı bozuklukları.

Öneriler;

  • Alt ıslatma probleminde olduğu gibi ilk adım tıbbı bir muayeneden geçmektir. Eğer kabızlığa bağlı bir dışkı kaçırma problemi varsa uygun diyet ve ilaç kullanımıyla problem kısa sürede çözülecektir.
  • Tıbbi bir sorun olmadığı belirlendikten sonra psikolojik açıdan değerlendirme gereklidir. Sorunun kaynağı aile içi faktörler ve stres yaratan belirli durumlarsa bu durumların iyileşmesi sağlanırken çocuğunda psikolojik destek alması sağlanır.
  • Problem ortadan kalkana kadar aile sabırlı olmalı, suçlayıcı ve cezalandırıcı bir yaklaşımdan kaçınmalıdır. Böyle bir durum yalnızca çocuğun benlik gelişimini olumsuz etkiler.
  • Çocuğun gün içinde belirli aralıklarla, düzenli olarak tuvalete oturması sağlanmalıdır.
  • Çocuğun problemi evin gündemi haline gelmemeli, sürekli üzerinde konuşulmamalıdır. Konuya odaklanmak çocuk üzerinde strese neden olarak problemin pekişmesine neden olacaktır.