İkinci çocuğun geliş haberi, aileler için bir taraftan mutluluk sebebiyken diğer taraftan soru işaretleri başlar. “İlk çocuk nasıl tepki verecek? Nasıl söyleyelim? Neler yapalım? Daha çok mu ilgi gösterelim yoksa hemen kreşe mi başlatalım?”. Kardeş geldikten sonra ise sorularda sorunlarda büyür. “Kardeşiyle bir dakika yalnız bırakamıyoruz zarar vermeye çalışıyor, ne zaman bebeği kucağımıza alsak bir problem çıkıyor” gibi söylemlerle anne babalar destek arar. Bu soruları birlikte yanıtlamak için bu haftaki konumuz “yeni kardeş psikolojisi”.

Yeni kardeş haberi, her çocuk için belli bir ölçüde kaygı sebebidir. Çocuk öncesinde “bir kardeş istiyorum” demiş olsa bile, çocuklar için kabullenmesi zor bir durumdur. Burada çocuktaki temel duygu kardeş kıskançlığı değil, ‘’anne baba sevgisini kaybetme’’ korkusudur. Çocuğun kardeşi kabullenme süreci; yaşına, kişilik özelliklerine ve anne baba tutumuna göre değişiklik gösterir. Bu noktada bilmemiz gereken şey, kardeş kıskançlığının kontrol altında olduğu sürece doğal ve sağlıklı bir duygu olduğudur. Yani yeni gelen kardeşle birlikte oluşan kaygıyı ve davranış değişikliklerini tamamen önlemenin bir yolu yoktur. Ancak çocuğunuzun ve sizin bu dönemi daha kolay geçirebilmeniz için kardeş gelmeden önce ve sonrasında alınabilecek bazı önlemler vardır.

Yeni bir kardeş geleceği haberi çocuğa, doğumun kesinleştiği (4 ve 5. Aylarda) ve henüz annedeki fiziksel değişiklikleri fark etmediği dönemde verilmelidir. Konuşma çocuğun huzurlu hissettiği bir ortamda anne baba tarafından yapılmalı, sabırla çocuğun soruları yanıtlanmalıdır. Anne baba konuşma sırasında kaygısını kontrol etmeli ve sakin bir ses tonu kullanmalıdır. ‘’Sen bizim ilk bebeğimizsin, seni daha çok seveceğiz” gibi ifadeler, çocukta rekabet duygularının oluşmasına neden olabilir. Bu nedenle çocuğun yaşına uygun, basit bir dille süreci anlatmak yeterlidir.

Çocuk önceden doğru şekilde sürece hazırlansa da yeni kardeş eve geldikten sonra çocukta huzursuzluk ve öfkeli davranışlar görülebilir. Bu durum aslında çocuğun doğrudan ifade edemediği duygularının bir yansımasıdır. Anne babasının sürekli bebekle ilgilendiğini ve kendine ayrılan zamanın azaldığını gören çocuk, dikkat çekmek için olumsuz davranışlar sergileyebilir. Genelde yaramazlık dediğimiz bu durumlarda çocuk, azarlanır ve ceza alırsa amacına ulaşır. Çünkü istenmeyen davranışı sonrasında, anne baba olumsuz şekilde de olsa birebir ilgilenmiştir. Öfkeli çocuk, kardeşine zarar vermek isteyebilir ya da ‘’onu bu evde istemiyorum, başka eve gitsin’’ gibi ifadeler kullanabilir. Bu gibi durumlarda, çocuğun duygusunu anladığınızı belirterek net sınırlar koymanız önemlidir. Azarlamadan, ‘’Kızgın olmanı anlıyorum, ama kardeşine zarar vermene izin veremem. İkinizi de korumak benim görevim, ikinizi de çok seviyorum’’ diyebilirsiniz. Sık sık sarılarak onu ne kadar çok sevdiğinizi hatırlatabilirsiniz. Anlaşıldığını hisseden çocuk sakinleşir. Eğer bu aşamada ceza kullanımını tercih ederseniz, engellediğiniz davranış (çocuğun kaygısını artıracağı için), gece alt ıslatma, tırnak yeme, arkadaşlara vurmak gibi farklı bir şekilde geri dönecektir.

Tüm hazırlık sürecine ve önlemlere rağmen çocukta sürekli mutsuzluk hali, tırnak yeme, alt ıslatma, mastürbasyon, uyku ve yeme bozuklukları, aşırı öfke, arkadaşlarına zarar verme, takıntılar, her gördüğünde kardeşine zarar verme gibi davranışlar gözleniyorsa uzman desteği alınması önemlidir.

Yeni kardeş gelmeden önce ve sonrasında neler yapılabiliriz;

1)Çocuğun alıştığı düzeni mümkün olduğunca koruyun

Çocuğun alıştığı düzen, yeni kardeş eve geldikten sonra da mümkün olduğunca korunmalıdır. Kardeş olana kadar yapılan aktiviteler (pazar gezmeleri, park zamanları, oyun ve hikaye saatleri vb.) devam ettirilmelidir. Yeni kardeş geldikten sonra; odasını değiştirmek, yatağını ayırmak, kreşe göndermek gibi yapılacak büyük değişiklikler çocukta terk edilmişlik hissine neden olabilir. Bu durumda daha büyük duygusal problemlere yol açar.

2)Suçluluk duygusu ile her istediğini yapmayın

Bazen anne babalar yeni bir kardeş sonrasında suçluluk hissederek, çocukları mutlu olsun diye her istediğini yapabilmektedir. Çocuğun anlık mutluluklarına yol açan bu geçici çözüm mutsuz ve davranışları denetlenemeyen çocuklar yetişmesine neden olabilir. 

3)Yapılması gereken değişiklikleri kardeş eve gelmeden önce yapın

Bebekle ilişkili zorunlu hazırlıklar doğumdan önce yapılmalıdır. Örneğin çocuğun kreşe gitmesi gerekiyorsa doğumdan önce göndermek ve alışmasını sağlamak bebek geldikten sonra terk edilmiş hissetmesini engelleyecektir. Yine oda değişikliği, yatak ayırmak gibi normalde zor gerçekleşen değişikliklerde bebek gelmeden birkaç ay önce yapılmalı çocuğun alışması için fırsat verilmelidir.

4)Anne kendini toparlayıncaya kadar çocukla birebir ilgilenecek birini belirleyin

Doğum sonrasında yeni bebekle sürekli ilgilenmek durumunda olan anne yorgun düşecek ve diğer çocuğa istese de yeterli zamanı ayıramayacaktır. Bu noktada ailenin diğer üyelerinden (baba, dede, anneanne vb) yardım alınmalıdır. Çocuğun alıştığı düzen, anne kendini toparlayıncaya kadar, önceden belirlenen diğer aile üyesi tarafından sürdürülmelidir. Gerekirse bu dönemde bir oyun ablasından da birebir ilgilenmesi için destek alınabilir.

5)Hikaye kitapları ve oyunlar en büyük yardımcınız

 Çocuğunuzu yeni kardeşe hazırlarken bu konuda hazırlanan resimli kitapları birlikte okuyarak ya da oynadığınız oyunlarda bu konuyu canlandırarak çocuğun aklındaki soruları cevaplayabilirsiniz. Ahşap bebek aileleri ve oyuncak evler bu oyunlarda yardımcı olabilir.

6)Kendi bebekliğinden bahsedin ve kardeşinin bakımıyla ilişkili sorumluluk verin

Örneğin bebeğin altını değiştirirken onun da bir zamanlar bu kadar küçük olduğunu, bez kullandığını anlatabilirsiniz. “Kardeşin sütünü bitirmiş mi bakar mısın ? Kardeşinin bezini getirir misin?” gibi basit sorumluluklar verebilirsiniz. Ancak ‘’sen artık abi oldun, yaramazlık yapma’’, ’’abla oldun kardeşini üzme gibi’’ ifadeleri kullanmaktan kaçının. 

7)Bebekle ilişkili konularda çocuğunuzun fikrini alın

Bebek için alışverişe çıktığınızda ya da bebeğin banyo sonrasında giyeceği kıyafet hakkında çocuğunuzun da fikrini sorun. Bebeğe yeni bir şeyler alınırken çocuğa da istediği küçük bir oyuncağı, eşyayı almak yararlı olacaktır.

8)Rekabet hissettirecek cümleler kullanmayın

“Bak kardeşin ne güzel uyuyor sen de uyu, kardeşin beni hiç üzmüyor sen üzüyorsun” gibi cümleler rekabet duygularına yol açarak, olumsuz davranışlara neden olabilir.

‘’Değerli ebeveynler yeni bir kardeş kararı çevrenin ve çocuğun değil, anne babanın isteğine göre verilmelidir. Bazen çocuklar sırf oyun arkadaşı istediği için anne babaya kardeş istiyorum diye baskı yapabilirler. Bu konuda önemli olan anne babanın hazır olması ve istemesidir. İlk çocuk yalnız kalmasın diyerek anne baba hazır hissetmeden yeni bir kardeş yapmak, hem siz ebeveynlerde hem de çocuklarda yeni duygusal problemlere yol açabilir.’’