Çocuklarının sağlıklı, mutlu ve kendi ayakları üstünde durabilen bireyler olarak büyümesi her anne babanın isteğidir. Kendi ayakları üzerinde durabilme meselesi ise bilindiği gibi özgüvenle ilişkilidir. Gelin bu hafta özgüven nedir, çocuklukta nasıl gelişir ve anne babalar çocuklarının özgüvenini destekleme konusunda neler yapabilir bunu konuşalım.

Özgüveni en temelde öz’e güven olarak düşünebiliriz. Kişinin kendine yönelik olumlu duygu beslemesi ve kendi kapasitesine yönelik inançtır. Yalnızca yapabildiklerinin değil yapamadıklarının, sınırlarının da farkında olma halidir. Kendine gerçekçi hedefler belirleyebilme ve bu hedefler için çabalayabilmeyi de içerir. Özgüven gelişiminde diğer tüm alanlarda olduğu gibi yaşamın ilk yılları çok önemlidir. Bebek dünyaya gözlerini açtığı andan itibaren bakım vereni tarafından ihtiyaçları düzenli ve tutarlı şekilde karşılanıyor, yeterli ilgi ve sevgi görüyorsa anneyle arasında güvenli bağlanma gerçekleşir. Bu güvenle birlikte bebekte dünyanın ve diğerlerinin güvenilir, kendisinin de değerli olduğu algısı oluşur. “Ben, ben olduğum için değerliyim, seviliyorum ve güvendeyim” algısı, özgüven için oldukça önemlidir. Temel güven duygusunu alan bebek 1-3 yaşları arasında yeterlilik duygusunu oluşturmaya başlar. Yeterlilik ise, ben bir şeyleri iyi yapabiliyorum algısı ile ilgilidir. Eğer çocuk değerlilik ve yeterlilik konusunda yeterince desteklenirse sağlıklı bir özgüven gelişimi görülmesi oldukça olasıdır.

Anne babalar çocuklarını özgüven konusunda nasıl destekleyebilir?

1)Çocuğunuzun gelişim dönemi özellikleri hakkında doğru kaynaklardan bilgi edinin: Çocuğunuzun gelişim dönemi özelliklerini bilerek yaşına uygun beklentiler belirlemeniz önemli. Çocuğun davranış ve ihtiyaçlarına yaşına uygun yanıtlar verdiğinizden emin olun.

2)Koşulsuz sevgi sunun: Çocuğunuza olan sevginizi her fırsatta dile getirin, temasta bulunun. Şunu yaparsan seni sevmem, gibi koşullu ifadelerden kaçının. Duygu deposunun yeterli sevgi ve ilgiyle dolduğundan emin olun.

3)Huzurlu ve güvenli bir aile ortamı oluşturun: Duygu ve düşüncelerin rahatlıkla ifade edilebildiği, karşılıklı sevgi ve saygının olduğu, anne baba arasında sağlıklı bir iletişim sürdürülen ailelerde yetişen çocuklar daha özgüvenli büyümektedir.

4)Abartılı övgü ve eleştiriden uzak durun: Öz değerlendirme yapması için fırsat sunun.  Çabasını ve süreci övün. “Harika bir resim olmuş, gördüğüm en iyi ressam sensin”, demek yerine; “Resmini kırmızı ve mavi renkleri kullanarak yapmışsın, sence nasıl olmuş?” diyerek diyaloğu başlatmanız öz değerlendirme fırsatı sunacaktır.

5)Olumlu ve olumsuz etiketlemelerden kaçının: Harika bir resim en iyi ressam sensin, en çalışkan çocuk benim oğlum, tembel, komik vb. tüm etiketler çocuklar üzerinde olumsuz bir etki yaratır.

6)Evinizi mümkün olduğunca tehlikesiz ve güvenli bir yer haline getirin: Çocuklar özgürce keşfetme ihtiyacı duyarlar. Rahatça hareket edebileceği, az müdahale gerektiren bir alan sunun.

7)Kıyaslamayın: Aklınızda, “Ahmet her ortamda çok hareketliyken Ayşe neden sessiz, bir problem mi var?” sorusu olabilir. Özgüvende mizaç özelliklerinin de bir etken olduğunu, her çocuğun genlerinde var olan bir potansiyelle dünyaya geldiğini bu potansiyelin çevre faktörüyle şekillendiğini bilerek ilerleyin.

8)Güçsüz yanlarından çok güçlü yanlarını geliştirmeye odaklanın: Güçlü yan desteklendiğinde güçsüz yanı geliştirmeye yönelik motivasyon artacaktır. Çocuğunuzun ilgi ve yeteneklerini keşfetmeye çalışın.

9)İlgi alanı ve yetenekleri doğrultusunda bir aktiviteye teşvik edin: Jimnastik, yüzme, bale, piyano, resim vb. çocuğun ilgi duyduğu bir alanda ilerlemesi ve ilerleyebildiğini görmesi özgüvenini her yönden desteklemektedir.

10)3-6 yaş arasında çocuğun sosyalleşme ve oyun ihtiyacının karşılandığından emin olun: 3-6 yaş döneminde çocuğun en büyük uğraşı oyundur. Gerçek hayatı oyunda deneyimler. Oyun içinde yaratıcı ve özgürdür. Problem çözme becerileri oyunla gelişir. Akranlarıyla sosyalleşebilmesi ve oyunları özgüven geliştirmesinde oldukça önemlidir. 3 yaşından itibaren olabildiğince parklarda, sosyal ortamlarda, oyun gruplarında ve okul öncesi eğitimde akranlarıyla bir araya gelmesi, yeterince oyun oynaması özgüvenini de destekleyecektir.

11) Yaşına uygun sorumluluklar verin, cesaretlendirin: Çocuklar bir şeyleri kendi başlarına yapabilme ihtiyacı duyarlar. Yapabilecekleri konusunda cesaretlendirin. Ortamı çocuğunuza göre düzenleyin. Örneğin kıyafetlerini asması için mümkünse alt seviye bir aslık, desteksiz el yıkayabileceği alt seviye bir lavabo ya da lavaboya ulaşabileceği bir tabure. Erken dönemde mama sandalyesi yerine masaya dahil olabileceği uygun bir sandalye gibi bazı düzenlemelerle desteklemeniz de mümkündür.

12) Aile toplantıları yapın, düşüncelerine saygı duyduğunuzu gösterin: Evle ilgili fikir alışverişinde bulunun. Düşüncelerine saygı gösterin. Her hafta ailenin tüm üyelerinin yer aldığı aile toplantıları düzenleyerek evle ilgili görüşlerinizi, sorumlulukları konuşun.

13)Evdeki iletişim yeterli mi, değerlendirin: Aile üyeleri evde duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebiliyor mu? Evde yeterince iletişim kuruluyor, günlük olarak sohbet ediliyor mu? Aile bireyleri etkin dinleme becerisine sahip mi? Yoksa herkes temel ihtiyaçlar ve yemek saatleri haricinde telefon ve televizyon başında mı? Eğer bu sorulara cevabınız yeterince iletişim olmadığı yönündeyse çocuğunuzun da kendini, isteklerini açıkça ifade eden bir birey olmasını bekleyemezsiniz.

14)Çekindiği ortamda ısrarcı davranmayın: Çocuğunuz girdiğiniz ortamda arkanıza saklanıyor ya da sorulan sorulara cevap vermiyorsa zorlamayın. Kızım/oğlum utanma, hadi cevap ver teyzeye demek ancak çekinme durumunu artıracaktır. Çocuklar kendilerine emniyet alanı oluşturana kadar zamana ihtiyaç duyarlar. Her çocukta bu süre farklıdır. Zorlamak yerine çocuğunuzun ilgisini çeken bir diyalog başlatabilir, siz örnek olarak keyifle sohbet sürdürebilirsiniz.

15)Hemen müdahale etmeyin: Çocuk bir problemle karşılaştığında hemen müdahale ederek onun yerine sorunu çözmeyin. Örneğin, bir arkadaşıyla yaşadığı problem durumunda şiddet söz konusu olmadığı sürece uzaktan izleyin. Problem çözme becerilerini geliştirebilmesi için alan açın. Daha sonraki sürede o gün neler yaşandığını, ne yaptığını, alternatif neler yapabileceğini konuşarak destekleyebilirsiniz.

16)Oyunlarda canlandırmalar yapın: Çocuğunuzun zorlandığı konuları oyunlarda canlandırarak deneyimlemesini sağlayabilir, özgüvenine destek olabilirsiniz. Örneğin okulda parmak kaldırmaya çekinen bir çocukla evde bunu tekrar tekrar canlandırmak sorunun çözümünde yardımcı olabilir.

17)Kurallar, roller, sorumluluklar net olsun: Sağlıklı ve şefkatli sınırlar ve tutarlı ebeveynlerle büyüyen çocuklar daha özgüvenli bireyler olarak yetişirler. Sağlıklı sınırlar geliştiren çocuklar yetişkinlik yaşamında da sağlıklı sınırlar belirler, gerektiği yerde hayır diyerek bu sınırları koruyabilirler.

***Son olarak özgüven geliştirilebilir bir olgu olsa da öğrenilen birkaç yöntemin denenmesi ardından hemen gelişmeyeceğini belirtmek isterim. Doğumdan itibaren başlayan bu süreç ve tutumlar her alana yayılıp süreklilik kazandığı takdirde etkili olacaktır. Burada en başta belirttiğim gibi çocuğu, gelişim dönemi özelliklerini ve doğuştan getirdiği potansiyeli fark ederek ve bilerek ilerlemek çok önemlidir.

Sağlıkla Kalın

İyi Haftalar