Günümüz dünyasında, bireyler neden bu kadar keskin ayrışmalara yöneliyor? Bu sorunun cevabını gelin psikoloji penceresinden inceleyelim.
Yakın bir arkadaş grubumla gündem üzerine konuşurken, sohbetlerde sürekli “biz” ve “onlar” kelimelerinin kullanıldığını fark ettim. Sanki bu iki grup, birbirinden tamamen farklı dünyaların insanlarıydı ve aralarında hiçbir benzerlik yoktu. Bu durum beni her zamanki gibi huzursuz etti. Daha önce de birçok kez şahit olduğum bu tür diyaloglar, toplumsal kutuplaşmanın giderek derinleştiğini ve algılanan boyutunun arttığını düşündürüyor. Artık alternatif görüşler dinlenmeden tehdit olarak algılanıyor. Diyalog ve uzlaşma kültürü ne yazık ki yerini öfke ve düşmanlığa bırakıyor. İşte bu haftaki yazımın konusu da tam olarak buradan doğdu. Kutuplaşmanın derinleştiği ortamlarda insanlar yalnızlaşır, kurumlara olan güven sarsılır ve toplumsal barış, yerini kutuplaşmış kamplara bırakır. Sonuçta hem bireyler hem de toplum, diyalogdan uzak, güvensiz ve kırılgan bir yapının içine savrulur. Ancak bu durumun farkına varıp kendi tutumumuzu gözden geçirebilirsek, kutuplaşmayı beslemek yerine köprüler kurabiliriz.
Peki günümüz dünyasında, bireyler neden bu kadar keskin ayrışmalara yöneliyor? Bu sorunun cevabını gelin psikoloji penceresinden inceleyelim.
Sosyal Kimlik Teorisi: Ayrışmanın Temeli
Sosyal kimlik teorisi, grup çatışmalarını ve toplumsal kutuplaşmayı anlamada önemli bir çerçeve sunar. Bu teoriye göre insanlar, kendilerini belirli bir grubun parçası olarak tanımlar ve bu aidiyet, karşıt gruplara yönelik önyargıları doğurur. "Biz" olarak gördüğümüz grup içinde güven ve dayanışma hissederken, "onlar" olarak algıladığımız kesime karşı bilinçli ya da bilinçsiz bir uzaklaşma yaşarız. Bu durum, özellikle politik ve ideolojik konularda belirginleşir. İç grup yanlılığı adı verilen bu eğilim, bireylerin kendi grubundaki insanları daha dürüst, ahlâklı ve haklı olarak görmelerine sebep olurken; dış grup üyeleri genellikle olumsuz genellemelere maruz kalır. Bu süreç, siyaset başta olmak üzere pek çok toplumsal alanda keskin çizgiler oluşturur.
Bilişsel Çarpıtmalar: Gerçeği Algılama Şeklimiz
Kutuplaşmayı derinleştiren en önemli faktörlerden biri, insan zihninin dünyayı nesnel bir şekilde algılamaktan ziyade, kendi inançlarını, düşüncelerini pekiştiren bilgilere yönelmesidir. Doğrulama yanlılığı (confirmation bias) olarak bilinen bu durum, bireylerin sadece kendi görüşlerini destekleyen bilgileri seçmelerine ve karşıt fikirleri reddetmelerine neden olur. Sosyal medya algoritmaları da bu döngüyü besleyerek yankı odaları oluşturur. Yankı odası (echo chamber) oluşturmak, bireylerin sadece kendi inançlarını ve görüşlerini destekleyen bilgilerle çevrelendiği bir ortam yaratmak anlamına gelir. Sonuçta ise kişi, kendi düşüncesine benzer içeriklerle beslendikçe, karşıt fikirlerden daha da uzaklaşır. Örneğin, bir kişinin sosyal medyada sürekli kendi politik görüşünü destekleyen haberleri takip etmesi farklı bakış açılarına kapalı hale gelmesine neden olur.
Bununla birlikte, grup polarizasyonu adı verilen bir başka psikolojik süreç de kutuplaşmada etkilidir. Aynı fikirde olan bireyler bir araya geldiklerinde, görüşleri zamanla daha uç noktalara kayma eğilimindedir. Örneğin, bir grup insan bir araya gelip belli bir siyasi görüşü savunduğunda, başlangıçta ılımlı noktada olsalar bile, tartışmalar ilerledikçe bu görüş daha radikal hâle gelir. Bu sırada karşıt fikirler duyulmadığı için grup içindeki bireyler kendi görüşlerinin daha doğru ve meşru olduğuna inanır.
Duygusal Dinamikler: Korku ve Öfkenin Rolü
Kutuplaşma konusunda duyguların etkisi göz ardı edilemez. Politik tartışmalarda en çok öne çıkan iki duygu öfke ve korkudur. Öfke, insanları daha hızlı karar almaya ve karşı tarafı düşmanlaştırmaya yönlendirirken; korku, tehdit algısını artırarak bireyleri daha kapalı ve savunmacı hale getirir.
Özellikle seçim dönemlerinde liderlerin ve medyanın kullandığı söylemler, bu duyguları bilinçli olarak tetikleyebilir. "Eğer biz kazanmazsak felaket olur" gibi ifadeler, kaybetme korkusunu büyütür ve insanlar karşıt görüşlere karşı daha da kapalı hale gelir.
Toplumsal Kutuplaşmanın Çözümü: Psikolojik Esneklik ve Empati
Kutuplaşmayı azaltmanın en etkili yollarından biri, psikolojik esneklik geliştirmektir. Kendi inançlarımızı gözden geçirmek, farklı bakış açılarına açık olmak ve karşıt görüşleri anlamaya çalışmak, toplumsal diyaloğun önünü açar. Bunun yanında, empati kurmak da önemlidir. Empati sadece anlamak değil, aynı zamanda karşıt görüşlere duyulan saygıyı artırmak için de bir araçtır. Bir kişinin dünya görüşü, yaşadığı deneyimlerin ve çevresel koşulların bir ürünüdür; bu yüzden onu anlamaya çalışmak, çatışmayı yumuşatabilir.
Son olarak, ortak amaçlar etrafında birleşmek de kutuplaşmayı azaltabilir. Sosyal Psikolog Muzaffer Şerif tarafından gerçekleştirilen deney (Robbers Cave deneyi/1954) , farklı grupların ortak bir hedef doğrultusunda çalıştıklarında, düşmanlıklarının azaldığını göstermiştir. Toplumsal uyum için de benzer bir yaklaşım izlenebilir.
Özetle daha bilinçli, açık fikirli ve empatiye dayalı bir iletişim kurduğumuzda, keskin çizgiler yerine ortak noktaları görebiliriz. Toplumsal kutuplaşmayı aşmanın yolu farklılıklarımızdan çok benzerliklerimizi görmekten geçer. Unutmayalım ki, farklı düşüncelerin bir arada var olabilmesi, toplumun zenginliğidir.
Sevgiyle kalın, iyi haftalar.
