Efeler Belediyesi 6.5.2020 tarihinde, Eski Santral Minibüs Garajı’na yapılacak proje için düzenlenen anket sonuçlarını açıkladı. Otopark ve çarşı içeren 2 numaralı proje yüzde 48,7 oy oranıyla en çok tercih edilen proje olduğu kamuoyuna duyuruldu.
Otopark-Çarşı projesinde neler var?
Yapılan açıklamada, vatandaşların ferah bir çarşı atmosferinde alışveriş yapabilmeleri için planlanan projenin, 3 bodrum kattan oluşan 300 araç kapasiteli otopark içerdiği, otopark sorununu da çözüme kavuşturulmasının amaçlandığı, otopark girişindeki zemin katta ve üst katta 1-2 katlı iş yerlerinin bulunduğu, nikâh ve çok amaçlı salon, restoran ve kafeteryalardan oluşan 3 katlı belediye hizmet binası da projede yer aldığı ifade edildi.
A.Eski Santral Minibüs Garajı’na otopark ve çarşı yapılması Efeler için bir ihtiyaç mı?
Aydın’da çok ciddi bir otopark sorunu bulunmaktadır. Bu alana yer altında, 2-3 katlı bir otopark yapılması doğru bir karar olacaktır.
Fakat bu bölgede çarşıya hiçbir şekilde ihtiyaç bulunmaktadır.
Daha önce de Aydın Büyükşehir Belediyesi, eskiden garaj olarak kullanılan Nazilli Köprübaşı ile Karanlık Köprü arasında dereye bitişik alanda Dünya İş Merkezi adında biri 12 (DİM 1) diğeri 16 katlı (DİM2) iki devasa bina yapmak üzere çalışma yapmıştı.
Yağcılar için, Aydının en eski ve aktif çarşısıdır. Ramazanpaşa Camiinden itibaren, Ayakkabıcılar çarşısı, Yağcılar içi ve Batı Gazi Bulvarı üzerindeki birçok işyeri bu bölgeyi aktif ticaret alanına dönüştürmüş. Bu nedenle bu alanda çarşı oluşturulması son derece kötü bir tercihtir.
Bu projenin tam aksine, bu alanının mevcut ticari alan yoğunluğunu azaltacak, yeşille ve ağaçla bezeli, tarihsel dokuyu açığa çıkaran bir proje olması gerekir.
B.Bu projenin hayata geçmesi ile Tabakhane çayı ile Aydın’ın en önemli tarihi dokusu olan “Karanlık Köprü” ve “Nazilli Köprüsü (Kapısı)” bir kez daha şehrin yoğunluğu içinde ihmal edilecektir.
“İçinden Şehir akan nehirler ve Aydın” [1] ve “İçinden Şehir akan nehirler ve Aydın (2)”[2] başlıklı yazılarımla, içinden nehir geçen şehirler, dünyadaki ve Türkiye’deki örneklerini açıklayıp Tabakhane çayı ile ilgili düşüncelerimizi ve dört aşamalı bir dönüşüm önermiştim. Merak eden okurlarımız bu yazıları inceleyebilirler.
Bu dönüşüm projesinin 2. ve 3. ayağına bakalım şimdi;
1)Pınarbaşı’ndan Karanlık Köprüye kadar olan kısmının düzenlenmesi.
Tüm zamanlar boyunca Tabakhane’nin Aydın’a kavuştuğu yer olan Pınarbaşı önemsenmiştir. 1825’de Aydın Valisi olan Hüseyin Paşa’nın 1850’de Hasan Paşa’nın Aydın’ın Topyatağı kesiminden dereye bakan uçurumlarında günümüze ulaşmamış köşkleri bulunmaktaydı. Pınarbaşı’nın doğu düzleminde ise 1841’den 1847’ye kadar Aydın’da bulunan vali Karaosmanoğlu Yakup Paşa’nın köşkü inşa edilmişti. Cumhuriyetin ilk yıllarında “Uray Bahçesi” denen bu yer, aynı zamanda Yakup Paşa Köşkü diye de anılıyordu. Pınarbaşı yarıntısının üstünde, Gülbahçesi denilen yerde ise Necip Paşa’nın 1879’da sahip olduğu köşkü vardı. Tüm bu tercihler Tabakhane çayına olan ilgiyi ortaya koymaktadır. Cumhuriyet öncesinde Pınarbaşı bir mesire yeri özelliğini koruyordu. Cumhuriyet döneminde ise “Uray Bahçesi” adı altında yeniden düzenlendi [3].
Aydın’ın yüzyıllarca eğlence ve su kaynağı olan Pınarbaşı, maalesef aşağıda geçmişte kartpostallarda kalan güzelliğini 21.yüzyıla kadar koruyamamıştır. Seki üstündeki küçük gazino yapısının hemen üstünde, yukarıda sırtta Ermeni mezarlığının duvarları gözüküyor [4].
Pınarbaşı eski ihtişamlı günlerine kavuşmalıdır. Aslında Pınarbaşı’nda akarsu yatağı geçmişte çok daha genişken, gittikçe daraltılmış ve şimdiki beton yatağın içerisine hapsedilmiştir. Pınarbaşı’nda küçük bir gölet alanı oluşturularak, burada üst kısımdaki gölet dokusu ile birleştirilebilir. 1800 yıllarda Pınarbaşı’ndan akarsunun kenarında Rum meyhaneleri oldukça yaygındı. Yeniden yapılacak çevre ve peyzaj düzenlemesi ile tarihi doku yaşatılabilir.
Pınarbaşı’na, 1841’den 1847’ye kadar Aydın’da bulunan Vali Karaosmanoğlu Yakup Paşa’nın köşkü ve “Uray Bahçesi” yeniden inşa edilerek, gelen turistlere sunulacak bir değer yaratıldığı gibi, tarihi dokusu canlandırılabilir.
Tabakhane çayının Pınarbaşı’ndan sonra, derinleşen vadi dokusunda şehir içinde geçişi olanaklı kılan “Karanlık Köprü” yer alır. Aslında “Karanlık Köprü” Selçuklu dönemine ait bugünlere ulaşabilen çok eski bir tarihi dokudur. Zamanla asıl dokunun üzerine yeni katman yol döşenmiştir. Öncelikle tarihi dokunun yeniden ortaya çıkarılarak, yeniden restore edilmesi ve tarihi kimliğinin açığa çıkartılması gerekir.
Sonuç olarak, Pınarbaşı’ndan “Karanlık Köprü” ye kadar olan alan gölet alanı, rum meyhaneleri, mesire alanı, Yakup Paşa’nın köşkü ve yeşil alanlarla yeniden düzenlenebilir.
2)Karanlık Köprü ile Nazilli Köprüsü arasında yer alan kısmının düzenlenmesi.
Bu alan, Efeler Belediyesinin otopark ve çarşı yapmak istediği bölgeye denk gelmektedir.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde, şehrin 7 kapısı olduğunu açıklarken “Ve 7 kapıdır. Batı tarafına Kuşadası Kapısı ve güney tarafına Çufut Kapısı gayet küçüktür. O tarafta bostanlara açılır. Kıble tarafında Menteşe Kapısı ve doğu tarafına Nazilli Kapısı vardır. Ondan 300 adım bir dere içinde Tabakhane kapısı önünde bir göz taş köprü vardır.” şeklinde açıklanan yer Karanlık Köprü dür.
Evliya Çelebi’nin Güzelhisarı ziyareti sırasında şehrin yedi kapısından bir olan buraya neden “Tabakhane Kapısı” denilmiştir?
Tralleis’inde en önemli ticari faaliyetlerinden alan deri, Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde betimlediği gibi Tabakhane deresi boyunca yapılmış önemli bir endüstri olmuş ve dereye de Tabakhane Deresi adının verilmesine neden olmuştur.
Peki bu alana ne yapılabilir?
Yukarıda ifade edildiği üzere Aydın’da çok ciddi bir otopark sorunu bulunmakta ve bu alanda yer altında, 2-3 katlı bir otopark yapılması doğru olacaktır. Fakat zemin seviyesinde ise Karanlık Köprü ile Nazilli Kapısındaki tarihi doku ortaya çıkarılarak, dere yatağı yeniden düzenlenmeli, Osmanlı dönemine ait bir tarihi mahalle, park ve yeşil alan oluşturulabilir.
Mahalle dokusu içinde, akarsuya adını veren tarihi tabakhaneler, değirmen, eski Osmanlı mimarisine uygun evler, çeşmeler simgesel olarak inşa edilebilir. Park ve yeşil alan ve peyzajla birlikte bu dokunun birleştirilmesi olağanüstü etkili sonuç yaratacaktır.
Böylece, Aydına gelen bir misafirimizi (veya en azından çocuğumuzu alıp), Pınarbaşı’ndaki Yakup Paşa Köşkünü, eski tahta balıkçı teknesi ile gezen insanları, Rum Meyhanelerini, Karanlık Köprünün mistik halini, tabakhaneleri, değirmeni, Osmanlı mimarisine uygun inşaa edilen evleri ziyaret edebilir, Tabakhane dersi kenarında salkım söğütlerin altında çayınızı içebilirsiniz.
Efeler Belediyesi Eski Santral Minibüs Garajına çarşı yapılması Aydın’a ne kazandırır? Zafer Meydanı’nın ve Doğu Gazi Bulvarı’nın yoğunluğunu arttırmaktan ve betona boğmaktan başka hiçbir işe yaramaz.
Şimdi okurlarıma soruyorum. Hangi proje Aydında daha çok yakışır?
