Küçük şapkacı dükkanına, güleryüzlü postacının getirdiği, büyük beyaz zarfın üzerindeki siyah dişli üzerinde, a ve t harfleri arasında tüten fabrika bacası ile tanıdım Aydın Tekstili. Babamın merakla zarfı açışını, anlam veremediğim bir sürü rakama kaşlarını çatarak bakışını hala unutamam. Yılda bir kere tekrarlanan bu olay, sonraki yıllarda gelen zarf okunmadan tahta tezgahın üzerine atılarak önemini gitgide yitirdi. Çocuk aklımla Aydın Tekstilin ne olduğunu sordum birkaç kez babama. Bu fabrikanın büyük umutlarla kurulduğunu, sadece Aydın için değil, Aydında yaşayan insanlar ve bizim için önemli olduğunu anlatmıştı usul usul. “Bak oğlum, bu fabrika kurulurken A grubu hisselerden 5.000 liralık hisse aldık. O zaman bu parayla iki ev alınıyordu. Fakat daha sonra sermaye artışı ile bu paramızın anlamı kalmadı” dedi kendi kendine kızarak. Sermaye artışı neydi, iki ev almaya yetecek paranın nasıl olup ta değerinin kalmadığını o günkü çocuk aklımla anlayamamıştım.
Yıllar geçti, 2000 li yıllarda Aydın Tekstil’in hukuk müşavirliğini yaptığım sırada herşeyin içyüzünü, 1954-1955 te “Şapkacı Ali” gibi yüzlerce Aydınlı’nın dişinden tırnağından arttırarak, emeği ile biriktirdiği paraların sermaye artışı ile nasıl değersizleştiğini, Aydınlı’nın daha sonraki dönemde ortak yatırımdan korkusunun başlangıcı olduğunu öğrendim.
Aydın Tekstil, Adnan Menderes’in önderliğinde 1954’te, 250 dönümlük bir alan üzerine kuruldu. Hızla büyüdü. Ürettiği kadife kumaşlar, kalitesi nedeniyle yurt dışına ihraç edildi. Yurtiçi talepler karşılanamaz olduğu bir dönemde itibarı iyice yükseldi. 1970 li yıllarda hazır giyim sektörüne de girdi. Aydın Tekstilin iyice yükselişe geçtiği bu dönemlerde, üretimin artması nedeniyle 06.30, 14.30 ve 22.30 olmak üzere üç vardiya çalışılmaya başlandı.
Buharla çalışan sirenler, Aydınlı’nın yaşamına girdi ve kentin işitsel simgesi haline geldi. Kentin meydanındaki bir saat kulesi gibi insanlar saatlerini ayarladı bu sirenlerle.
Sadece şehrin ekonomisini değil, sosyal yaşamını da hareketlendirmişti Aydın Tekstil. Yazlık ve kışlık düğün salonu, pekçok Aydınlı’nın mutluluğuna ev sahipliği yaptı. Cumhuriyet baloları, yılbaşı programları için kentin prestij mekanlarıydı. Aydın’a gelen önemli konuklar, bakanlar, bürokratlar, bu tesislerde ağırlanırdı.
Yüzlerce işçinin çalıştığı Aydın Tekstil, aileleri ve yakınları ile birlikte binlerce Aydınlının yaşamını etkilediği bir mekan olmuştu. Askerden gelip evlenecek gençlere iş umudu oldu, ev oldu, ekmek oldu, tutunacak dal, yaşama sevinci oldu.
İşçilerine yemek ve ulaşım olanağı sağlayan, ürettiklerini “ordino” adı verilen indirim kuponları ile işçileri ile paylaşan Aydın Tekstil, sosyal dayanışmanın ve işçi haklarının simgesi haline geldi. Halk tarafından kurulan ve halkın emeği ile yükselen Aydın Tekstil, hatalı ekonomik ve politik uygulamalar nedeniyle yok oldu.
Aydın Büyükşehir Belediyesi tarafından Aydın Tekstil alanı kamulaştırıldı. Önümüzdeki günlerde restorasyonuna başlanacak. Bu yazımızda Aydın Tekstil alanının restorasyonu ile ilgili görüşlerimi paylaşmak istiyorum.
1)Yapılacak restorasyonda Aydın Tekstil’in Aydın kentine kattığı değerler, güzellikler, emeği geçen insanlar unutulmamalıdır. Şapkacı Ali Yakan gibi, 1954 yılında Aydın Tekstile destek veren yüzlerce Aydınlı, idareciler ve işçiler unutulmamalıdır.
2)21.03.2016 tarihli “İçinden Şehir Akan Nehirler ve Aydın” [1] ve 28.03.2016 tarihli “İçinden Şehir Akan Nehirler ve Aydın (2)”[2] yazılarımda açıkladığım Tabakhane Çayı’nın düzenlenmesi ile ilgili açıklamalarımızla bağlantılı olarak, Tabakhane Çayı’nın sanayi kavşağından sonraki bölümü ile Aydın Tekstilin arkasındaki boş alanda oluşturulacak küçük göl ile Tabakhane çayı arasında bir bağlantı kurularak su akışı sağlanabilir. Böylece Aydın Tekstil alanındaki tescilli ağaç dokusu, su ile buluşarak olağanüstü bir park dokusu elde edilebilir. Böyle bir su kütlesinin Aydında bulunmaması nedeniyle ciddi bir eksiklik te giderilecektir. Aydın Tekstil alanında oluşturulacak sosyal doku ile birlikte halkın cazibe merkezi olarak ilgisinin çekilmesi mümkün olabilecektir.
3)Kentin kimliğinin belirlenmesi, yapılacak şehircilik düzenlemelerinde, şehir planlamasında son derece önemlidir. Aydının üç temel kimliği göze çarpmaktadır. Bunlardan birincisi tarihsel kimliği; ikincisi kültürel kimliği; üçüncü olarak ta tarımsal kimliğidir. Kentin tanıtımında bu kimliklerin öne çıkartılması son derece önemlidir. Aydına gelen bir turiste, bir misafirimize sunabileceğimiz alanları oluşturmak durumundayız. Bu nedenlerle;
a-Kapalı alan içerisindeki bazı bölümlerin kentin tarihsel kimliğini ortaya koyacak şekilde müze ve gösteri alanı olarak düzenlenmelidir. Çanakkalede yer alan, savaş sırasında siperlerde yaşananları tiyatral olarak canlandırıldığı alanlar geldi gözümün önüne. Kurtuluş savaşı sırasında Aydında yaşananlar bir destandır. Ve bu destan insanlara anlatılmalıdır. Eski eserlerin sergilendiği alanlarda küçük sinema odaları ile görsel hafızanın da zenginleştirileceği düzenlemeler yapılabilir.
b-Edirnedeki “Sağlık Müzesi”, Konyadaki “Mevlana Müzesi” gibi mumya heykellerle tarihi dokumuzu, Kuvayı Milliye ruhunu, efe kültürünü görsel, işitsel olarak hissettirebileceğimiz mumya bir müze oluşturulabilir. Yenipazar’da bulunan Yörük Ali Efe müzesi güzel bir örnektir.
c-Bu alanları gezen bir turist Aydın tarihinin bir panaromasını her yönüyle görebilmelidir. Trallesten, Güzelhisara ve Aydına kadar yaşanan tarih somut olarak ziyaretçinin önüne serilebilir.
d-Aydında yaşanan Şeyh Bedreddin destanı, kentin tarihsel kimliği içerisinde insanlara anlatılmalıdır. 1671 de Aydına gelen Evliya Çelebi’nin şehirle ilgili anlatımları son derece etkilidir. Bir salonda bu anlatımlarda yola çıkılarak oluşturulacak Aydın maketi üzerinde bir sunum izleyenleri bilgilendirecek ve etkileyecektir.
e-Müze bölümünü ziyeret eden turist, çıkışta Aydın’ın yöresel yemeklerini yiyebilmeli, yöresel tarım ve kültür ürünlerini satın alabilecek tesisleri gezebilmelidir.
f-Aydın Tekstil alanında işçi yemekhanesi olarak tanımlanan bölümün, müthiş akustiği ve yüksek tavanı ile bir konser ve tiyatro salonu olarak değerlendirilmesi yerinde olacaktır. Aydın, tarihten beri aydın ve sanat yönünü korumuştur ve gelecekte de korumalıdır. Bu alanda oluşturulacak salonlarla, isteyen herkesi özgürce sanatını icra edebileceği mekanlara kavuşabilmelidir. Aydın Senfoni Orkestrası, Aydın Şehir Tiyatrosu ve tüm özel yerel tiyatro grupları sürekli olarak bu mekanlarda sunumlarını yapabilmelidir.
g-Aydın Tekstilin buharlı sireni hergün saat 12.00 çalınarak eski anılar yadedilebilir.
4)Haftanın belli günlerinde Aydındaki ev kadınlarının, el ürünlerini koşulsuz olarak sergileyebileceği ve pazarlayabileceği küçük bir çarşı düzenlenebilir. Bu öneri birçok kişi tarafından bana iletildiği için paylaşıyorum.
5)Aydın Tekstil alanının hemen yanındaki Forum alanının Aydın sosyal yaşamına katkısı ve etkileri dikkatle incelenmelidir. Aydın insanının, sosyal alanlara ihtiyacı vardır. Bu alanın düzenlenmesinde Aydın halkının, sosyal ihtiyaçlarını karşılayabileceği, yeşile ve suya hasretini giderebileceği alanlar oluşturulmalıdır.
