Asırlardır orada duruyor, binlerce insan her gün yanından geçiyor ama neredeyse kimse onun farkında değil. Ne büyük bir tabela gösteriyor yerini, ne de bir rehber anlatıyor ne olduğunu. Oysa İstanbul’un kalbi sayılan bu yer, Mimar Sinan’ın eliyle belirlenmiş, Osmanlı’nın “sıfır noktası” ilan edilmiş bir merkez: Yeşil Sütun. Şehzade Camii’nin avlu duvarına sessizce yaslanmış bu taş, yalnızca bir yapı unsuru değil; şehrin tarihi hafızasını taşıyan, görünmeyen bir pusula aslında.
Şehrin merkezini gösteren mimari bir imza
16.yüzyıldayız… Kanuni Sultan Süleyman, genç yaşta ölen oğlu Şehzade Mehmed’in anısını yaşatmak için ona özel bir cami yaptırmak ister. Ancak sıradan bir konum değil, İstanbul’un tam ortası olmalıdır. Bu görev, büyük usta Mimar Sinan’a verilir. Sinan, Eyüp ile Sarayburnu arasında ölçümler yapar, coğrafi merkez hesaplanır ve belirlenen noktaya yeşil somaki mermerden yapılmış 128 cm yüksekliğinde bir sütun dikilir.
İşte o sütun, Yeşil Sütun adıyla tarihe geçer. İstanbul’un planlı kent yapısında referans alınan bu taş, yalnızca bir cami projesinin değil, bir şehir felsefesinin de başlangıç noktasıdır.
Antik yolların kesişiminde yükselen sütun
İstanbul’un ana ulaşım aksı olarak bilinen güzergâh, Bizans döneminde “Mese Yolu”, Osmanlı döneminde ise “Divanyolu” adını alır. Devlet törenleri, saray geçitleri, camiler, medreseler ve çarşılar bu hat boyunca şekillenir. Yeşil Sütun ise bu hattın tam merkezinde yer alır.
Böylece hem Doğu Roma’nın hem Osmanlı’nın kullandığı en önemli güzergâhın kavşağına yerleştirilen sütun, şehir planlamasında sürekliliğin ve stratejinin sembolü haline gelir. Şehzadebaşı semti böylece sadece fiziksel değil, sembolik olarak da şehrin kalbi ilan edilir.
Dışarıdan sıradan, içeride mühendislik harikası
Bugün gören gözler için Yeşil Sütun sıradan bir taş parçası gibi görünebilir. Ancak detaylarına inildiğinde Mimar Sinan’ın inceliği ve teknik bilgisi açıkça görülür. Kullanılan taş, Mısır pudingi olarak bilinen dayanıklı ve estetik bir mermer türüdür. Üzerindeki başlık kısmı Osmanlı mimarisine özgü mukarnas süslemelerle bezenmiştir.
Ve en dikkat çekici özelliği: Sütun dönebiliyordu! Altındaki özel bir mekanizma sayesinde yön değiştirme kabiliyeti olan bu taş, teknik olarak da döneminin çok ötesindeydi. Bugün bu sistem aktif olmasa da, iç yapısı hâlâ yerindedir. Bu da Sinan’ın, şehrin ortasına yalnızca sembolik değil, aynı zamanda mühendislik açısından da işlevsel bir taş diktiğini gösterir.
Göz önünde ama görünmeyen
İstanbul’un merkezinde, Şehzade Camii’nin avlusunun hemen köşesinde yer alan bu taş, yol seviyesinin yükselmesi nedeniyle bugün artık alçakta kalmış durumda. Gün içinde binlerce kişi onun yanından geçiyor ama ne olduğunu bilen çok az. Çünkü ne bir tabela var, ne de tanıtıcı bir bilgi levhası.
Ancak Yeşil Sütun hâlâ orada. Yüzyılların birikimiyle, İstanbul’un nasıl kurulduğuna dair ipuçlarıyla, şehrin merkezi olmaya devam ediyor. Sadece fiziksel değil, tarihsel ve kültürel anlamda da.
Tarih kokan mola: Turanyum çayı
Bu eşsiz taşı ziyaret ettikten sonra kısa bir mola vermek isterseniz, hemen karşısındaki Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi size sıcak bir karşılama sunacak. Günümüzde Türkistan Vakfı tarafından kullanılan bu külliyede yer alan çay ocağında yaban mersinli Turanyum çayı servis ediliyor.
İçeriğindeki meyvemsi aroma ve hafif ekşi dokusuyla bu çay, yalnızca bir içecek değil, tarihle bütünleşen bir tat deneyimi sunuyor. Serin bir yudumla geçmişe uzanan yolculuğunuzu tamamlayabilirsiniz.
Sütunun sessiz mesajı: Planlı şehir, güçlü medeniyet
Yeşil Sütun’un bize anlattığı çok şey var. Bugün şehirler çoğunlukla rastgele genişlerken, Osmanlı, İstanbul’u matematiksel ölçümler ve stratejik hesaplamalarla kuruyordu. Bu taş, işte o bilinçli şehircilik anlayışının bir izidir.
Google Maps’in haritaları, uygulamalar ya da tabelalar bir yana; asıl pusula, geçmişin tecrübesiyle bugüne bırakılmış bu küçük sütunda gizlidir. İstanbul’un gerçek merkezini görmek isteyenler için Yeşil Sütun hâlâ ayaktadır.
Kaynak: gazetebirlik.com
