5975 GÜNE KADAR ÇIKIYOR Milyonlarca kişinin beklediği emeklilikte yaşa takılanlara (EYT) ilişkin yasa 3 Mart’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. Yaklaşık 5 milyon sigortalıyı kapsayan yasaya göre; 8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olanlarda emeklilik için yaş şartı aranmazken, primde işe başlangıç tarihlerine göre kademe şartı bulunuyor. Posta'nın haberine göre; SSK’lı EYT’lilerin, sigorta başlangıç tarihine göre 5000 ile 5975 gün arasında değişen prim gününü doldurması gerekiyor. İkinci şart ise sigortalılık süresi. Bu kapsamda olan kadınların 20, erkeklerin de 25 yıllık sigortalılık süresini tamamlaması gerekiyor. Sigortalılık süresi ilk sigorta başlangıcıyla şu ana kadar geçen süreyi kapsıyor. Yani bu zaman diliminde her gün çalışmak gerekmiyor. İHTİYAÇ KADAR BORÇLANMA Yasanın çıktığı tarih itibarıyla şartları taşıyan 2.5 milyon EYT’li başvuru yaparsa hemen emekli olabilecek. Buna karşılık diğer 2.5 milyon vatandaş ise prim ve sigortalılık süresini doldurmanın hesaplarını yapıyor. Primi eksik olanlar için en pratik yol doğum ve askerlik borçlanması yapmak. Doğum ve askerlik borçlanmasının şu anda 1 günlük en düşük tutarı 106.75 lira. Örneğin 18 ay askerlik yapmış olan biri bu sürelerin tamamını (540 gün) borçlanmak isterse 57 bin 645 lira ödeyecek. Borçlanma ihtiyaç olan gün kadar yapılabilir. Yani sürenin tamamını borçlanma gibi bir zorunluluk yok. Hatta fazladan borçlanma yapıldıysa talep edilmesi halinde bu ödemeler geri de alınabiliyor. ANNELERE 2160 GÜN İMKANI Erkekler için nasıl askerlik borçlanması varsa, kadınlar için de 1 Ekim 2008 itibarıyla doğum borçlanması imkanı verildi. Buna göre; doğum yaptığı için çalışma hayatının ve dolayısıyla sosyal güvencenin dışında kalmış annelere, 3 çocuk için ikişer yıldan 6 yıl borçlanma hakkı tanınıyor. Staj sigorta başlangıcı sayılmasa da staj sigortasından sonra yapılan doğumlar borçlanma kapsamına alınıyor. Dolayısıyla SSK, tarım SSK, Bağ-Kur, tarım Bağ-Kur, Emekli Sandığı, isteğe bağlı sigortalı olan kadınlar, sigortalı olduktan sonra doğum yapmışsa borçlanma yapabilir. Ancak doğum yaptıktan sonraki iki yıllık sürede çalışmamış veya prim ödememiş olmak gerekiyor. Bu 2 yıllık sürenin bir kısmında çalışılmışsa, çalışılmayan kısım borçlanılabiliyor. Her çocuk için iki yıldan toplamda altı yıl (2160 gün) borçlanma yapılabilir. Çocuk başına 720 gün borçlanma yapan anne günlüğü 106.75 liradan en az 76 bin 860 lira ödeyecek. Annenin 100 gün eksiği varsa sadece 100 gün borçlanıp 10 bin 675 lira ödemesi yeterli olacak. HANGİ DURUMDA SİGORTA BAŞLANGICI GERİ GİDER? Doğum ve askerlik borçlanması eksik primleri tamamladığı gibi bazı durumlarda sigorta başlangıcını da geri çekiyor. Yasaya göre işe başlama tarihi ne kadar erkense gerekli olan prim de o oranda düştüğünden sigorta başlangıcının geri çekilmesi bu açıdan kritik. Çünkü hem zaman kazandırıyor hem de gerekli olan prim daha az olacağından maliyet düşüyor. BİR ALT KADEMEYE İNER Eğer askerlik, sigortalı bir işte çalışmaya başlamadan önce yapılmışsa, sigorta başlangıcı askerde geçen süre kadar geri gelir. Bir başka deyişle örneğin; 8 Eylül 1999’dan sonra sigortalı olan ancak bu tarihten önce askere giden bir kişi, borçlanma yoluyla sigorta başlangıcını geri çektirerek EYT kapsamına girebilir. EYT kapsamında olanlar da borçlanma yaparak sigorta başlangıcını 540 gün önceye kadar çekebilir. Bu durumda bir alt kademeyle daha az prim ödeyebilir. Ayrıca sigortalılık süresi de bu şekilde daha hızlı tamamlanır. STAJ İSTİSNASI BULUNUYOR Doğum borçlanması normal şartlarda sigorta başlangıcını geri çekmiyor. Ancak staj sigortası olup da bu sigorta sonrası doğum yapan annelerin sigorta başlangıç tarihleri, borçlanma süresi kadar geriye gidiyor. Bu şekilde borçlanılan süre, sigorta başlangıcını 8 Eylül 1999 tarihinin önüne çekiyorsa EYT’den emeklilik yolu da açılıyor. ÇALIŞMA İMKANI OLMAYANA ‘İSTEĞE BAĞLI’ SİGORTA İş bulamayan veya çalışmak istemeyenler EYT’den emeklilik için gerekli eksik primlerini isteğe bağlı sigortayla ödeyerek kapatabilir. İsteğe bağlı sigortalılar Bağ-Kur (4B) kapsamında değerlendiriliyor. Son 1260 gün de isteğe bağlı sigorta primi ödenirse emeklilik Bağ-Kur şartlarına göre belirlenir. Bu nedenle bu süreyi aşmayacak şekilde ihtiyaç duyulan primi tamamlamakta fayda var. Yani isteğe bağlı olarak 1259 günden fazla prim ödenmemeli. İsteğe bağlı sigorta için bağlı bulunulan sosyal güvenlik il-ilçe müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine gidilerek ya da e-Devlet kapısı üzerinden başvuru yapılıyor. Bu yıl için en düşük aylık prim 3 bin 202 lira. Kendi adına tarımsal faaliyette bulunan tarım ve orman işlerinde süreksiz çalışanların (Ek mad. 5 kapsamında) ve esnaf muaflığından yararlanan kadınların ödeyeceği prim tutarı da yine aylık 3 bin 202 lira. Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar da emeklilik primini kendileri yatırabiliyor. Bunlar da aylık 3 bin 202 lira prim ödüyorlar. İŞVEREN PRİMLERİ YATIRMAMIŞSA… Birçok sektörde (inşaat, tarım, tekstil gibi) kayıtdışılık maalesef önlenemiyor. Bir başka deyişle çalışanlar zamanında veya hiç SGK’ya bildirilmiyor. Sigortasız çalıştırılan işçi için prim ödenmiyor. Sigortasız olduğundan ya da sigortası geç yapıldığı için veya eksik yatırıldığından dolayı kişinin primi yetersiz kalabiliyor. Bu durumdaki işçiler, sigortasız çalıştıkları sürelerini, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde önce arabulucuya gidip, sonuç alamazsa açacakları ‘hizmet tespit davası’ ile geri kazanabilir. Bu günlerin tespitinde şahit ve belgenin olması gerekiyor. FİİLİ HİZMET ZAMMI! Fiili hizmet zammı yani halk dilinde ‘yıpranma’, çalışma şartları ağır olan kişilerin daha erken emekli olmalarının yolunu açan bir haktır. Demir çelik fabrikası çalışanlarından askeri görevlerde yer alan personele kadar yaklaşık 45 iş kolunu kapsıyor. Normalde çalışan kişilerin emeklilik süreleri yaklaşık 360 gün olarak hesaplanır. Yıpranma süresine sahip olan kişilerde bu zaman dilimi 420-540 gün olarak düzenleniyor. Yıpranmaya tabi çalışmalarda 23 Mayıs 2002 tarihine kadar olan çalışmaların dörtte biri kadar işe giriş tarihi geri çekiliyor. EMEKLİLİK KODUYLA ÇIKIŞ YAPILMASI GEREKİYOR Öte yandan gazetevatan.com haberine göre; Sosyal Güvenlik Uzmanı Murat Bal, EYT'lilerin işten çıkış işlemi başlatırken dikkat etmesi gereken detaylara vurgun yaparak, "Öncelikle işten çıkışın emeklilik koduyla yapılması gerekiyor. Emeklilik koduyla yapılmayan işten çıkışlarda daha sonrasında tekrar düzeltmeye ihtiyaç duyuluyor. Emeklilik işlemleri maalesef başlamıyor" dedi. BORÇLAR TEMİZLENMELİ Murat Bal, konuyla ilgili sözlerine şu şekilde devam etti: Bunun haricinde eğer kişilerin başka sosyal güvenlik kurumlarında çalışması varsa mesela Bağ-Kur bu başvuruyu yapmadan önce mutlaka Bağ-Kur prim borcu olmaması gerekiyor. Yani borçların temizlenmesi gerekiyor. PRİM İNDİRİMİ SAĞLANACAK EYT'lilerin tekrar işe girişlerinde işverene prim indirimi sağlanacağını ifade eden SGK Uzmanı Bal, "İşten çıkıştan itibaren eğer kişi çalışmaya devam edecekse çıkıştan itibaren 30 gün içerisinde aynı iş yerine tekrar girerse sosyal güvenlik destekleme primlerinde bir indirim sağlanıyor. Ama 30 gün geçtiği zaman indirimden faydalanamıyor. Bu da çalışmaya devam edecek kişiler için önemli bir konu olarak öne çıkıyor. Eğer devam edeceklerse mutlaka bunu gözetmeleri gerekiyor." şeklinde konuştu. KDF DEVREYE GİRDİ Tazminat ödemekte zorlanacak olan işverenlerin KDF'den yararlanabileceğini ifade eden Bal, "Tazminatlarla alakalı olarak; Kredi Garanti Fonu devreye girdi. İşverenlerimiz burada bu fonu kullanarak tazminatları ödeyebilirler." dedi. "EYT'LİYİ DÜŞÜK MAAŞLA TEKRAR İŞE BAŞLATANA İNCELEME" EYT'lileri tekrardan düşük maaşla işe başlatan işverenlerin SGK tarafından inceleme tabi tutulacağını ifade eden Murat Bal, "EYT'linin emekli olma hakkını kullandıktan sonra aynı işyerine başlayıp maaşının düşmesiyle ilgili Sosyal Güvenlik Kurumu bir yazı yayımladı. Eğer kişi işten ayrıldıktan sonra tekrar emekli olarak işe başladığında maaşında düşüklük olursa o zaman SGK işverenden bir savunma isteyecek. Bir inceleme gibi düşünebiliriz bu uygulamayı. EYT'linin maaşının neden düşük olduğuna dair sorumlu kişi açıklama yapmak zorunda kalacak." şeklinde konuştu. İŞVERİNİN DÜŞÜK MAAŞLA İŞE BAŞLATMA HAKKI VAR SGK'nın bu uygulamayla birlikte mağduriyetlerin önüne geçmek istediğini ifade eden Bal, "SGK bu konuda mağduriyetlerin yaşanmaması için böyle bir adım attı. Bu konunun üzerine bu şekilde gidiyor. Bizim iş kanunlarına göre emeklilik ile birlikte iş akdi neticelenir. Eğer kişi çalışmaya devam edecekse yeni bir iş akdi oluşur. Dolayısıyla o yeni iş akdinin kuralları da kendi içerisinde belirlenir. Yani ücretin önceden düşük sonradan yüksek veya önceden yüksek sonradan düşük olması bunlar iş sözleşmelerinden olabilir. Bunun önüne geçmek için Sosyal Güvenlik Kurumu inceleme başlatacağını deklare etti." ifadelerini kullandı. "İŞVEREN EYT'LİYİ TEKRAR İŞE ALMAYABİLİR" Emekli olmak isteyen çalışanın kendi isteğiyle işten çıktığına vurgu yapan Bal, işverenin emekli olan çalışanı tekrar işe alma zorunluluğu almadığını vurguladı. Bal, "İşveren emekli olan çalışanı tekrardan işe başlatmayabilir. Çünkü yeni bir iş akdi kuruluyor. Yeni bir iş akdi bu bağlamda tarafların karşılıklı rızasıyla oluşur. Dolayısıyla eğer emekli olduktan sonra şahıs çalışmaya devam etmek istemiyorsa istemeyebilir. İşveren de çalışanla devam etmek istemiyorsa o da aynı şekilde devam etmeyebilir" diye konuştu.