Sperm ya da yumurta bağışıyla anne-baba olmak isteyenler, çareyi yurtdışında arıyor. Tüm bilimsel ve teknolojik şartlar yeterli olsa da, Türkiye'de bir sperm bankası açılmasına henüz hoşgörüyle bakılmıyor
Sperm bankaları Türkiye'de yasak ama bu konu artık ülkemizde de tartışılmaya başlandı. Hatta Türk Jinekoloji Derneği'nin Kıbrıs'ta düzenlediği Uluslararası Jinekoloji Kongresi'nde, Türkiye'nin sperm bankasına hazır olup olmadığı da gündeme geldi. Leyla Bilginel'in Amerika'daki, Güner Özkul'un da Kıbrıs'taki sperm bankalarından sperm alarak hamile kalmasından sonra din adamlarından hukukçulara kadar herkesin tartıştığı bu konuyu, Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Tıraş'a sorduk. Prof. Dr. Tıraş, sperm ve yumurta bankalarıyla ilgili soruları yanıtladı:

Türkiye donasyona, yani yumurta ve sperm bağışına hazır mı?
Türkiye'de aslında yumurta donasyonu bekleyen çok sayıda çift var. Genç yaşta; kanser, cerrahi ya da bağışıklık sistemiyle ilgili problemlerden dolayı yumurtalarını kaybeden kadınlar var. Bunlar, yumurta bağışı ile gebe kalmak istiyorlar. Ayrıca, belli bir yaşın üzerinde olup, çeşitli nedenlerle gebeliği 35-40'lı yaşlara ertelemiş kadınlar da yumurta donasyonu istiyor.

Peki sizce Türkiye'de sperm bankası kurulmalı mı?
Türkiye'de yumurta bağışıyla ilgili, bilimsel ve teknolojik anlamda herhangi bir eksik yok. Yani bu konuda yasal bir düzenleme yapıldığında işlem kolaylıkla başlayabilir. Bütün dünyada sperm bağışı iki ülkeden geliyor: Danimarka ve ABD'nin California eyaleti... Burada önemli olan; spermlerin gerçekten doğru kişilerden ve iyi kaynaklardan geliyor olduğunun saptanması ve gerekli testlerin yapılması. Bir de teknik olarak, kullanılacak spermlerin Türk özelliklerini taşıyan kişilerden gelmesi çok önemli. Kalkıp da başka bir ülkenin vatandaşına ait sperm kullanırsanız, bu, etnik olarak bizim özelliklerimize uymayan genetiklerin doğmasına sebep olabilir. Ama yine de şu an Türkiye'de böyle bir şey kurulmasının gerektiğine inanmıyorum.

BİZ HEKİMLER ILIMLIYIZ
Genellikle popüler isimlerin sperm bankasından sperm aldığını duyuyoruz. Halktan, sperm bankası yoluyla hamile kalan yok mu?
Hem de çok sayıda var. Halkın çeşitli kesimlerinden; hem yumurta, hem de sperm bağışı konusunda başvuranlar çok oluyor. Biz bu çiftlere ülkemizde bu işlerin yasal olmadığını, başka ülkelerde yaptırabileceklerini söylüyoruz.

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde de yapılıyor, değil mi?
Evet, doğru. KKTC'de bu tip merkezlerin bulunması; hem ülkemiz, hem de KKTC için son derece önemli. Öncelikle diğer ülkelere nazaran maliyet daha az. KKTC'ye ulaşım birçok ilden sağlanabiliyor. Kıbrıs diğer ülkelere göre daha ucuz. Kullanılan dil Türkçe, para birimi TL. Dolayısıyla bu işlemi yaptıracak hastalar açısından faydalı olduğu inancındayım. Bu konu arz talep meselesi. Ülkemizde bu konuya talep olduğu sürece çiftler başka ülkelere gidecek. Eğer KKTC'de bu işlem yapılmazsa, diğer ülkelere gitmek zorunda kalacaklar.

Siz hekimler bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Biz hekimler olarak, bu işi tıbbi bir tedavi yöntemi olarak görüyoruz. Bu yöntem, şu andaki mevcut şartlar içinde başka türlü yöntemlerle çocuk sahibi olamayacak çiftlere, çocuk sahibi olmanın yolunu açıyor. Biz olaya bu şekilde bakıyoruz. Tabii ki dini ve etik konularda herkesin hassasiyetlerinin bulunmasına da saygımız var. Ancak biz olayın tıbbi gereksinimleri üzerinde durmak zorundayız.

ORGAN BAĞIŞI GİBİ GÖRÜLÜYOR
Türkiye'de bu işe din açısından sıcak bakılmıyor. Peki dünyada nasıl bakılıyor?
Dünyada bu konu üzerinde değişik tartışmalar olduğunu görüyoruz. Türkiye'de Diyanet olumlu yaklaşmıyor ama ilahiyatçılar arasında değişik görüşler var. Örneğin bazı ilahiyatçılar bu konunun, yani yumurta bağışının bir organ bağışı veya organ nakli gibi değerlendirilmesi gerektiği yolunda beyanatlar verdiler. Bazı dinlerde bu uygulama yasal değil. Örneğin İtalya'da, Vatikan kabul etmediği için yasal değil, ancak İspanya'da yasal. Bildiğim kadarıyla Almanya'da yasal değil ama İngiltere'de, Hollanda'da, Belçika'da, Fransa'da yasal. Amerika'da 37 eyalette yasal. Amerika'da çiftler yasal olan eyaletlere gidip oralardan sperm alıyor.

DONÖR İÇİN KURALLAR VAR
Geçenlerde yayınlanan bir haberde, bir gencin verdiği spermlerle 100'den fazla çocuk doğduğu iddia edildi. Bu durum dünyada genetik ve etnik bozulmalara da yol açar mı sizce?
Genelde halkın ilgisini çekmesi için uç örnekler sunuluyor. Oysa gerek yumurta, gerek sperm bağışının hangi şartlarla yapılacağına dair konulmuş kurallar var. Örneğin Avrupa ESHRE, ABD'de ASRM'nin bu konuyla ilgili yayınları var. Donörlerin seçimiyle, testlerle, bir kişi kaç kere donör olabilir gibi konularla ilgili kurallar var. Dünyadaki merkezler buna göre hareket ediyor. Tabii ki bunun olumsuz örnekleri, uç örnekleri olabilir ama bunları genele yaymak çok doğru değil.

ANADOLU'DA BASKI FAZLA!
Türkiye'den çiftler yurtdışına bu işlemi yaptırmaya giderken gizli tutuyorlar. Bu, çiftler üzerinde bir baskı yaratmıyor mu?
Burada iki türlü baskıdan söz edilebilir. Birincisi; zaten çiftler çocukları olmadığı için baskı görüyorlar. Anadolu'da bu konuda ciddi bir psikolojik ve sosyal baskı var. Bunun dışında da, bugünkü koşullarda eğer erkekte sperm yoksa ve hiçbir şekilde elde edilemiyorsa, kadında da yumurta yoksa ve hiçbir şekilde elde edilemiyorsa; o zaman çiftler yumurta ya da sperm bağışına yöneliyorlar. Ama çevrelerinden, ailelerinden utandıkları için bunu gizliyorlar. Bu konuda çiftlerin hassasiyetlerine saygı duyulması gerekir. Türkiye'de değil yumurta ya da sperm bağışı, normal tüp bebek yaptırdıklarını bile ailelerine söyleyemiyorlar.

İSRAİL VE İRAN'DA SERBEST
Sperm bağışının yasal olduğu başka hangi ülkeler var?
Çevremizdeki ülkelerde, örneğin İran ve İsrail'de yapılıyor bu işlem. İran'da 'muta evliliği' adı verilen bir yöntemle bu işi yapıyorlar. Yani kişi, donasyon yumurta bağışı yapacak olan kadını geçici olarak eşi kabul ediyor. Yumurtalar alındıktan sonra, dini kurallara göre ondan ayrılıp, tekrar eski karısını alıyor. Ukrayna, Rusya, Yunanistan'da da yasal şekilde yapılıyor. Dolayısı ile pek çok ülkede yasal. Her yasak olan şey ayıp olmayabilir, bu niçin yasak olduğuna bağlı. Örneğin bizim ülkemizde yasak olan yumurta bağışı, eğer İran'da serbestse, o zaman bu ayıp mıdır diye sormak lazım. Bunlar göreceli şeyler.