İnternette bazı sitelerde yazılanın aksine otofaji, bildiğimiz anlamda "yamyamlık" olmadığı gibi, "tırnak yemek" veya "dudak kemirmek" gibi anlamlara da gelmiyor. Hücresel düzeyde gerçekleşen bu işlem, hücrenin kendi varlığı için doğal ve normal. Otofaji kelimesini ilk kez Belçikalı biyokimyager Christian de Duve 1963'te kullandı. Mayanın içinde bulunda otofaji ile ilgili genler 1993'te keşfedildi ve bu çalışma Japon araştırmacı Yoşinori Ohsumi'nin 2016 Nobel Tıp Ödülü'nü almasını sağladı. Otofaji, vücudun kendi parçalarını sindirmesine ya da kişinin vücut kısımlarını yeme arzusuna verilen isimdir. İlerlemiş vakalar göz önünde bulundurulduğunda en korkutucu psikolojik rahatsızlıklardan biri olan otofaji hakkında tüm detaylar...

Otofaji nedir? Otofaji hastası ne yapar?

Otofaji sözcüğü‘kendi kendini yemek' anlamına gelmektedir. Otofoji kavramı 1960 yıllarında yapılan bir takım araştırma ilk defa fark edilmiştir. Bilim insanlarının yaptıkları araştırmalar ışığında hücrenin kendi yapısında bulunan bir takım bileşeni zarla çevreleyip kese adında yapılar oluşturup, bu yapıları geri dönüşüm merkezi olan lizozom organeline getirerek kendi kendini sindirdiği fark edilmiştir.

Lizozom organeli hücre bileşenlerini parçalayıp yıkarak yapı taşı moleküllerine dönüştürmektedir. Bilim adamlarının yaptığı araştırmalar doğrultusunda hücre bileşenlerin büyük bir çoğunluğu lizozom organeli tarafından parçalanmaktadır. Son yıllarda bu konu üzerinde yapılan biyokimyasal ve mikroskobik çalışmalar hücre içerisinde bulunan bir takım büyük yükleri lizozoma taşıyan bir keseciklerin varlığını gösterdi. Lizozom organelini keşfeden ünlü bilim insanı Christian De Duve, hücre içerisinde gerçekleşen bu ilginç sindirme olayını ‘kendi kendini yeme' anlamına otofaji olarak adlandırmıştır. Otofaji olayında gerçekleşen bu yeni keseciklere ise otofagozom adı verdi.

Bilim insanları yaptıkları incelemelerde otofajinin bir birini takip eden bir dizi olayla gerçekleşip kontrol edildiğini saptadı. Otofaji olayında çeşitli proteinler ve protein komplekslerinin her biri, keseciklerin (otofagozom) başlangıcında ve oluşumunda önemli bir aşamasını düzenleyip kontrol ediyor.

2017 yılında Nobel Tıp Ödülünü kazanan Yoshinori Ohsimu, stres faktörlerinin totofaji olayını nasıl başlattığını ve keseciklerin (otofagozom) nasıl oluştuğunu aşamaları ile belirgin bir şekilde anlatarak bilim dünyasında ses getirmiştir. Otofaji görünürde olumsuz birşeymiş gibi gözükse de hücre bileşenlerinin yenilenmesi içi ihtiyaç duyulan enerjiyi ve yapı taşlarını hızlı bir şekilde tedarik etmektedir. Bu nedenle otofaji açlık gibi stres faktörlerinde hücresel tepki verilmesinde önemli bir rol üstleniyor. Hastalıklar sonucunda vücutta bulunan bakteri virüslerin saf dışı edilmesinde otofaji rol almaktadır.



Embriyo gelişim sürecinde ve hücrelerin başkalaşma süreçlerinde önemli katkılarda bulunuyor. Yaşlanış ve işlevini zayıflamış olan proteinlerin ve organellerin sindirimi ve yerine yenilerinin getirilmesinde yine otofaji etkilidir. Yani otofaji bir nevi kalite kontrol merkezi olarak işlev görmektedir. Otofaji olayının zayıflaması veya hasar görmesi durumunda parkinson hastalığı, tip 2 diyabet hastalığı ve yaşlı insanlarda görülen farklı hastalıklara neden olduğu düşünülmektedir. Bu bilgilere ek olarak otofaji genlerinde mutasyonlar bazı genetik hastalıklara neden olduğu ve otofaji mekanizmasında görülen bozukluklarında kanserle ilişkisi olduğu yönünde önemli bilgiler bilim dünyasında konuşulmaktadır. Bilim dünyası otofajinin önemini fark etmeye başladı. Bu nedenle bir çok hastalığın tedavisinde üretileccek ilaçların otofaji üzerine etkili olması için bir çok araştırma ve inceleme yapılmaktadır.

Stres Otofajiyi tetikliyor

Sürekli artan stres, iş, yaşam ve gelecek kaygıları insan sağlığını psikolojik ve fiziksel yönden oldukça etkiler. Tüm bu yaşama çabasının içinde çeşitli alışkanlıklar ediniriz. Tırnak yemek, dudak kemirmek alışkanlıklarını çevremizde ve kendimizde görebiliriz. İnsanların kendi uzuv ve derilerini koparıp yiyerek edindikleri bu alışkanlıklar yamyamlık ile eşdeğerdir.

Otofaji örnekleri nelerdir?

Otofajinin ilerlemiş boyutu tehlikeli olarak sınırlandırılsa da, tırnak yemek, parmaktan, dudaktan koparılan derileri çiğnemek de bir otofaji örneğidir  ve doktora başvurmak gerekir.

Otofaji hastası ne yapar?

Bu hastalar adeta bir yamyam gibi kendi etini yemektedirler. Hatta bazı hastalar kemiklerini bile kemirirler.

Sık sık rastlanan bir hastalık...

Her ne kadar hastalığın çok daha ilerlemiş ve tehlikeli tipleri bulunsa da, tırnak yemek, parmak ve dudaklardan koparılan ölü derileri çiğnemek de otofaji hastalığına işaret etmektedir. Artan stres sonucu ortaya çıkan otofajinin bu tipleri, kişilerin tıbbi yardım almaya ihtiyaç duymadığı, çok fazla önemsemediği örnekleri oluşturur.

Büyük acı verse de kendini yemeye engel olamaz

Bu durumlarda kişi artık tam anlamıyla bir yamyama dönüşmüştür ve yeme alışkanlığını kendini sakat bırakana kadar sürdürebilmektedir. Hastalığın bu duruma gelmesi ise genellikle başlangıçta sözünü ettiğimiz basit ve zararsız alışkanlıkların ilerlemesi ile gerçekleşmektedir.

"Parmaklarını işlevsiz hâle gelene kadar kemirebilmektedir"

Ya da bazı ender örneklerde rastlandığı gibi, parmaklarını işlevsiz hâle gelene kadar kemirebilmektedir. Bu boyutlara ulaşan otofajinin sebebi ise bugün hâlâ bilinmemektedir. En sık rastlanan bağlantılar, kişilerin yenmeye uygun olmayan objeleri yeme arzusu duyduğu pika ve obsesif kompülsif bozuklukla kurulmaktadır ancak bu bağlantıların ikisi de henüz kanıtlanabilmiş değildir.

Kendi vücutlarına acı verme istekleri

Otofajiye besin yetersizliğinin, psikolojik stresin ya da beynin iştahı yöneten bölümlerinde meydana gelen anomalilerin sebep olduğu düşünülmektedir. Bu tip bir hastalıkta yalnızca vücut kısımlarının yenmesine odaklanmak yanlış olacağı için, kişilerin kendi vücutlarına acı verme isteklerinin de üzerinde durulmaktadır.

Otofajiye sebep olduğu düşünülmektedir...

Duyusal girdilerin azlığının ve duygusal bir acıyı bastırma gereksiniminin de otofajiye sebep olduğu düşünülmektedir. Özellikle duyu kaybı yaşayan yaşlı hastaların, bu eksikliği başka bir uyaranla doldurmak için otofajiyi kullandıkları iddia edilmektedir.

Henüz kanıtlanabilmiş değil

Kişinin istençli olarak kendi vücudunda acıya sebep olması, psikologlar tarafından bastırılan cinsel problemler ve stresle baş etme girişimi olarak yorumlanmaktadır. Ancak az önce sözünü ettiğimiz diğer tüm ihtimaller gibi bu düşünceler de henüz kanıtlanabilmiş değildir.

Tedavi edilmesi büyük önem taşımakta!

Otofajinin tedavisi için hem fizyolojik, hem de psikolojik sebeplerin araştırılması büyük öneme sahip. Bu sebeple vücut yaralarının tedavisinin yanında kişide obsesif kompülsif bozukluk olup olmadığının tespit edilmesi ve hastalığın ilaç ve terapi yardımıyla tedavi edilmesi büyük önem taşımakta...