Şebnem Turhan'ın Radikal'deki haberine göre, Merkez Bankası hisselerinin yüzde 55.12'si Hazine'ye ait olan bir anonim şirket. Başkanı ise Bakanlar Kurulu kararıyla beş yıllığına atanıyor. Atama cumhurbaşkanının onayından sonra gerçekleşiyor. İşte tüm tartışmaların odağındaki Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı da 19 Nisan 2011'de Durmuş Yılmaz yerine atandı. Görev süresi 2016'da dolacak. Bu atama 5 yıl boyunca hükümetin elini kolunu bağlamak anlamına da geldi. Banka yasasının 4. maddesinde yer alan Merkez Bankası'nın tek görevi "Fiyat istikrarını sağlamak" olarak belirlense de bu istikrar hedefini yani enflasyon hedefini Merkez Bankası hükümetle beraber belirliyor.
Babacan'ın eski arkadaşı
Başkan hükümetle ilişkilerini de Başbakanlık ile kuruyor. Başbakanlık ise aracılık için bir bakanı görevlendiriyor. Şu an Başbakan Yardımcısı Ali Babacan Merkez Bankası'ndan da sorumlu. Zaten atama sürecinde Başçı ile Babacan'ın ‘eski arkadaş' oldukları da gündeme gelmişti. Yasaya göre başkanın neleri yapamayacığı belirleniyor. Ancak bu yasak durumları gerçekleştirdiğinde başkanın görevden alınması söz konusu oluyor. Peki bu yasaklar ne? "Başkanlık görevi, özel bir kanuna dayanmadıkça Banka dışında teşrii, resmi veya özel herhangi bir görev ile birleşemez. Başkan ticaretle uğraşamayacağı gibi, bankalar ve şirketlerde de hissedar olamaz." Olursa da görevden direkt alınabilir. Bildiğimiz kadarıyla Başkan Başçı'nın bu yasak maddeleri içeren bir durumu yok. Başbakan illa da Başçı'yı görevden almak isterse ne yapacak? Bu soruyu eski Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Fatih Özatay'a sorduk.
PPK ile faiz kararı
Özatay'a göre tek seçenek yasa değişikliği. Yasayı değiştirmeden kimse o koltuktan kaldırılmıyor. Özatay bize durumu şöyle anlatıyor: "Banka bağımsız. Başkan ve başkan yardımcıları dışında tüm atamalarını, tüm kararlarını kendisi veriyor. Ve hiç bir merciden onay alması da gerekmiyor. Tartışma faiz. Faiz kararını başkan tek başına vermiyor. Para Politikası Kurulu ile beraber veriyor. O zaman hükümet ne yapmalı? Merkez Bankası kanununu değiştirerek Para Politikası Kurulu bileşenlerini değiştirebilir. İlla Merkez Bankası mensuplarından oluşması gerekmiyor. Dünyada örnekleri var. Geniş bir para politikası kurulu olabilir, maliye, kalkınma, ekonomi , hazine temsilcileri kurulu oluşturup çoğunluğu hükümete verebilir. O zaman bu kuruldan farklı faiz kararı çıkabilir. İkinci olarak bankanın temel amacı değiştirilebilir. Fiyat istikrarının yanısa ‘tam istihdamı sağlamak' eklenebilir. Tıpkı Amerikan Merkez Bankası'nda olduğu gibi. İstihdam işin içine girince yine faizde farklı kararlar çıkabilir."
Dünyada kimler görevden aldı?
Merkez Bankası başkanının görevden alma hakkı olan hükümetler var. Son olarak 24 Şubat’ta Ukrayna Merkez Bankası Başkanı borçların geri ödenmesi konusunda başarısız olduğu için hükümet tarafından görevden alındı. 11 Ocak’ta ise Türkmenistan Merkez Bankası Başkanı görevini gerektiği gibi yerine getirmediği için yerinden oldu. 17 Ekim 2012’de ise Irak Merkez Bankası Başkanı Irak para birimi üzerinde manipülasyon yaptığı için görevinden oldu. 8 Ocak 2010’da ise memuriyet görevlerini yerine getiremediği için Arjantin Merkez Bankası Başkanı görevinden azledilmişti.
