ÇEVRE Koruma Ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) Genel Sekreteri Mete İmer'in dediği gibi, yıllardır uygulanan 'Üret - Kullan - At' diye tanımlanabilecek doğrusal ekonomi modeli, hızla artan nüfusla birlikte, kullanılan kısıtlı kaynakların azalmasına neden oldu. Başta iklim değişikliği olmak üzere önemli çevre sorunları yarattı. 1960'lı yıllardan beri iki kat artarak 7.6 milyara ulaşan dünya nüfusunun, 2050 yılında 9.8 milyarı bulacağı tahmin ediliyor. Başta Avrupa Birliği (AB) olmak üzere gelişmiş ülkeler 'doğrusal ekonomi' modelini terk ederek, 'döngüsel ekonomi' modeline geçiyor. Döngüsel ekonomi modelinin temelinde ise atıkların yeni den kaynak olarak kullanılması, yani 'geri dönüşüm' ve 'sıfır atık' vizyonu bulunuyor.
Gelecek için geri dönüşüm kültürünün yaygınlaşması ve toplumun çoğunluğunun kaynağında ayrı toplama alışkanlığı edinmesi önem taşıyor. Peki Türkiye'de son durum ne? Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) Atık Bertaraf ve Geri Kazanım Tesisleri İstatistikleri'nin 2016 verilerine göre, Türkiye'de 1698 atık bertaraf ve geri kazanım tesisi faaliyette bulunuyor. Bunların 140'ı atık bertaraf, 1558'i ise geri kazanım tesisi. Kapasitesi 834 milyon m3 olarak tespit edilen 134 düzenli depolama tesisinde, 6 milyon tonu tehlikeli olmak üzere 44 milyon ton, yakma tesislerinde ise 310 bin ton atık bertaraf edildi. Kapasitesi 644 bin ton/yıl olan 6 yakma tesisinde 63 bin ton tehlikeli ve 248 bin ton tehlikesiz olmak üzere 310 bin ton atık bertaraf edildi. Geri kazanım tesislerinde 33 milyon ton atık geri kazanıldı. Toplam kapasitesi 424 bin ton/yıl olan 7 kompost tesisinde 140 bin ton atık işlem gördü ve 20 bin ton kompost üretildi.
Atık geri kazanımı lisanslı 35 beraber yakma (ko-insinerasyon) tesisinde 739 bin ton atık yakılarak enerji geri kazanımı gerçekleştirildi. Lisanslı diğer 1516 atık geri kazanım tesisinde ise toplam 32 milyon ton metal, plastik, kağıt, mineral vb. atık geri kazanıldı. Bazı sayılar, bu konuda Türkiye'nin kararlı davranarak, yol alması gerektiğini gösteriyor.
ATIK TOPLAMA ORANI YÜZDE 20'LERDE
Türkiye'de halen atık toplama oranı yüzde 20'lerde. Bu düşük bir oran. Atık toplama oranının yüzde 60'a çıkması halinde, ekonomiye katkısının 656 milyon Euro olabileceği hesaplanıyor. Yaratılan ekonominin yanı sıra, ihtiyaç fazlası atıklar da ihraç ederek dış ticaret fazlası oluşturması mümkün.
CAM SONSUZ KEZ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİYOR
Cam, kum, soda ve kireçten oluşuyor. 1500 dereceye kadar ısıtılarak eritiliyor. İçecek şişeleri, konserve ve reçel kavanozları, sürahi, bardak, pencere camları, araba camları ve farlarınının çevreye atılması zararlı. Doğada 4000 yılda yok oluyor. Cam atıklar ayrı biriktirilmeli. Atılırken içindeki atıklar boşaltılmalı. Camlar kalitesinden hiçbir şey kaybetmeden sonsuz kez geri dönüştürülebilir.
BELEDİYELERİ UYARIN
ÇEVRE Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO) Genel Sekreteri Mete İmer: Bireylere düşen en önemli görev, geri kazanılabilir atıkları evlerimizde, iş yerlerimizde, kaynağında yani çıktığı yerde, ıslak çöpe karıştırmadan ayrı biriktirmek ve bunları yerel yönetimlerce oluşturulan toplama sistemine vermek. Kimi belediyeler dağıttıkları mavi atık torbalarıyla geri kazanılabilir atıkları ev ve işyerlerimizden karışık olarak toplarken, bazıları da sokaklara yerleştirdikleri atık kumbaralarından toplarlar. Birey olarak yapmamız gereken, 14 yıldır yürürlükte olan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği'ne göre ambalaj atıklarını ayrı toplaması zorunlu olan belediyemizi aramak ve onlara bu görevlerini hatırlatmak. Büyük çoğunluğu kağıt/karton, plastik, ahşap, metal, kompozit ve cam malzemeden oluşan değerlendirilebilir atıklar, ülkemizde genellikle cam ve diğerleri olmak üzere karışık olarak toplanıyor.
HACİMLERİNİ KÜÇÜLTÜN
Atıklar bir ayırma sisteminde ayrıldıktan sonra geri dönüşüm tesislerine sevk edilerek buralarda yeniden değerlendiriliyor. Bu nedenle ev ve işyerlerimizde ıslak atıkları, değerlendirilebilir cam dışı atıkları ve camı ayrı olarak biriktirmemiz yeterli olacaktır. Geri kazanılabilir atıklar, genelde yüksek hacimli, içi hava dolu kap ve kutulardır. Hacimlerini küçülterek biriktirirsek, hem ev ve işyerlerimizde kapladıkları yeri azaltabilir, hem de toplanıp nakledilmelerini daha ekonomik ve çevreci hale getirebiliriz.
TÜM TÜRKİYE'YE YAYILACAK PROJE
Geri kazanılabilir atıkların yoğun olarak oluştuğu kamu kurumları, terminaller, eğitim kurumları, alışveriş merkezleri, hastaneler, otel ve restoranlar ile büyük işyerleri başta olmak üzere 2023'e kadar bütün Türkiye'de Sıfır Atık Projesi'nin hayata geçirilmesi hedefleniyor. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın eşi Emine Erdoğan'ın öncülüğünde başlatılan 'Sıfır Atık Projesi'yle bir yılda 2.2 milyon ton ambalaj atığı, 58 bin ton atık elektrikli ve elektronik eşya, 38 bin ton bitkisel ve 80 bin ton madeni atık yağ, 184 bin ton ömrünü tamamlamış lastik kaynağında ayrı toplanarak geri kazanıldı. Plastik poşetlerin ücretli hale getirilmesi bu projenin bir parçası. Bu konudaki diğer önlem, içecek ambalajlarına depozito uygulaması.
2023 yılında evsel atık geri kazanım oranının en az yüzde 35 seviyesine çıkartılması amaçlanıyor. Tüm bu çalışmalarla hedef yıllık 100 bin kişiye doğrudan istihdam, 20 milyar lira ekonomik kazanç, İstanbul'un bir yıllık su ve elektrik ihtiyacı eşdeğeri tasarruf, 2 Belgrad Ormanı kadar ağacın kurtarılması, cari açığın yüzde 8 oranında azaltılmasını sağlamak.
NE YAPILABİLİR?
1- AHŞAP ÜRÜNLER YENİDEN KULLANILABİLİR
Evlerde kullanılan mobilya ve küçük ev eşyaları, ambalaj olarak kullanılan palet ve kasalar, yapı malzemesi ve ev eşyası üretiminden kaynaklı kırpıntı, parça,talaş halindeki tüm malzemeler ahşap atık olabilir. Atık olarak değerlendirilecek kısımlar ile yeniden kullanılabilir durumda olan ürünler de ayrı olarak biriktirilir.
2- PİLLERİ ATMAYIN, EZMEYİN!
Piller, bataryalar şarj edilebilsin veya edilmesin sökülmemeli, içleri açılmamalı ve ezilmemeli. Atık pillerin çöpe, toprağa, denize, akarsulara ve kanalizasyonlara atılması veya yakılmaları durumunda içerdikleri ağır metaller çevrenin kirlenmesine yol açabilir. Ömrünü tamamlamış piller ve bataryaları ayrı kaplarda biriktirin, kamuya açık alanlardaki pil toplama noktalarına bırakın.
3- HURDA TAŞITLARI DOĞRU YERE TESLİM EDİN
Ömrünü tamamlamış araçlar içerdikleri geri dönüştürülebilir, geri kazanılabilir ve yeniden kullanılabilir malzemeler nedeniyle ekonomik birer değer. Yüzde 85'i yeniden kullanılabilir, geri kazanılabilir ve geri dönüştürülebilir parça ve malzemelerden oluşuyor. Ömrünü tamamlayan araçlarınızı teslim yerleri, geçici depolama alanları ve işleme tesislerine teslim edebilirsiniz.
4- GİYSİ KUMBARALARINI UNUTMAYIN
Tekstilden mamül malzemeler kullanım sonrasında diğer atıklardan ayrı biriktirilir. Kullanılabilir giysiler belediyelerin veya sivil örgütlerin kumbaralarına bırakılabilir.
5- YAĞDAN YAKIT ÜRETİLEBİLİR
Kullanılmış kızartmalık yağlar, son kullanma tarihi geçmiş katı ve sıvı yağ atıklarını lavaboya dökmeyin. Bir litre atık yağ bir milyon litre suyu kirletir. Bitkisel atık yağdan yüzde 90 oranında biyodizel üretilebiliyor. Bitkisel yağların geri dönüşümü ayrı biriktirilmesiyle başlar. Belediyelerin veya lisanslı firmaların belirlemiş olduğu toplama noktalarına, atık getirme merkezlerine götürebilirsiniz.
6- ÖMÜRLERİ BİTMEDEN ATMAYIN
Bulaşık, çamaşır makinesi, buzdolabı, elektrik süpürgesi, tost makinesi, bilgisayarlar, telefonlar, müzik enstrümanları, matkaplar, video oyunları, tıbbi cihazlar, termostatlar, floresan, led, ampül vb. elektronik atıkları ömrünü tamamlamadan atmayın. Atık oluşması durumunda diğer atıklardan ayrı biriktirin. Geri kazanılan ürünler, ham madde olarak beyaz eşya, otomobil endüstrisi gibi sektörlerde kullanılıyor.
7- ORGANİK ATIKTAN ELEKTRİK
Meyve-sebze atıkları, buğday, arpa, çavdar samanı, dökülmüş ağaç yaprakları, arıtma çamuru organik atıkları oluşturur. Organik atıkların düzenli depolama alanlarında, çürütülmesiyle oluşan metan gazından elektrik enerjisi üretilir.
8- KÂĞIT DEYİP GEÇMEYİN
Diğer atıklardan ayrı biriktirilen kâğıt ve karton atıklar lisanslı geri dönüşüm tesislerinde işlenerek yeniden kâğıt ve karton üretilir.
GÖMÜLEN ATIK EKONOMİK KAYIP DEMEK
Değerlendirilebilir Atık Malzemeler Sanayiciler Derneği (TÜDAM) Genel Koordinatörü Tahsin Korkmaz: Geri dönüşüm konusunda yeterince bilinçli değiliz. Ambalaj atıkları evsel atıklarla karışık atılıyor. Bu durum geri dönüşüm imkânını ortadan kaldırıyor. Yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından verilen destek miktarının düşük olması nedeniyle de toplama oranı istenilen orana ulaşılamıyor. Toplama yapılamadığı için ambalaj malzemeleri katı atık depolama alanlarına gömülerek yok ediliyor. Türkiye atık ekonomisinin önemini gözardı ederek dünyanın gerisinde kalıyor ve atıklarını toprağa gömerek bu atıkların ekonomik değerinden mahrum kalıyor. Doğanın kirlenmesi de ayrı bir gerçek.
YÜZDE 60'A ÇIKMALI
Sıfır Atık Yönetmeliği'nin yayınlanmasıyla atık sektörünün yeniden kurgulanacağını düşünüyoruz. AB ülkelerinin ortalama yüzde 78 gibi yüksek atık toplama oranlarına sahip olmalarının yanı sıra bu atıklardan ciddi bir ekonomik değer yaratmakta oldukları görülüyor. Ülkemizdeki atık toplama oranını yüzde 20'den yüzde 60'a çıkarmamız halinde ekonomik katma değer yılda 656 milyon Euro olabilir.
AYRI AYRI BİRİKTİRİN!
Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Baran Bozoğlu: 'Sıfır Atık Projesi' Türkiye için önemli bir milat. Toplumsal farkındalık oluşturmak adına önemli bir proje ve herkesin sahip çıkması gerekiyor. Dünya Bankası'nın verilerine göre yılda 1.3 milyar ton atık oluşuyor. 2025 yılında bu oran 2.2 milyar tona çıkacak. Türkiye'de 1995'te 17 milyon ton atık çıkıyordu, 2015'te 32 milyon tonu buldu, 2023'te bu sayının 38 milyon ton olacağı öngörülüyor. Atıklarımızın yüzde 55.5'i organik atıklar. Yani yemek atıkları. Organik atıklardan elektrik enerjisi üretilebiliyor. Atıklarımızın yüzde 6'sı plastik, yüzde 10'u karton, kağıt, yüzde 2'si metal, yüzde 4'ü de cam. Türkiye'de atık yönetiminde en büyük sorunumuz bu atıkları ayrı ayrı toplamamamız. Organik atıkları bir kutuya, metal, plastik, cam, karton, kağıtları başka ama tek kutuya koyabiliriz. Apartman yönetimleri atıkları ayırmak için belediyelerden, piller için TAP'dan (Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği) kutu isteyebilirler. İlaçlar çöpe kesinlikle atılmamalı, eczanelerde toplanıp, bertaraf edilmeli.
PLASTİK ÇATAL KAŞIK, PİPET YASAKLANSIN
GREENPEACE Akdeniz Projeler Sorumlusu Deniz Bayram: Atıkların yüzde 100 geri dönüşümü gibi bir hedef gerçekçi olmadığı gibi atık sorununa bir çözüm de sunmuyor. Plastik üretiminin 2050 yılı itibariyle dört katına çıkması beklenirken bu sorunu yalnızca geri dönüşümle çözmek asla mümkün olmayacak. Sorunu kaynağında çözmemiz gerekiyor. Ambalaj atıkları yönetmeliği ve hukuki düzenlemeler AB mevzuatıyla büyük oranda uyumlu aslında. Son dönemde, Avrupa Birliği bazı plastik ürünlere ilişkin çeşitli kararlar aldı. Geri dönüşümü mümkün olmayan ve en gereksiz plastik kulak çöpü, plastik tabak, plastik çatal-bıçak takımı, plastik içecek karıştırıcıları, plastik pipet, plastik balon çubukları, okso-bozunur plastikler, köpük (genleştirilmiş polistiren) gıda kapları ve içecek bardakları gibi bazı tek kullanımlık plastiklerin tamamen yasaklanması konusunda karar aldı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın AB'nin bu son kararını Türkiye'de de uygulamaya koymasını talep ediyoruz.
%12
2006–2016 arasında Türkiye'de evsel atık miktarı yüzde 12 arttı. Türkiye'de yılda 33 milyon ton evsel atık oluşuyor.
%5
2006-2016 yılları arasında Avrupa Birliği ülkelerindeki atık oranında yüzde 5'lik azalma oldu. AB ülkelerinde 33 bin geri dönüşüm tesisi faaliyet gösteriyor.
%65
AB Döngüsel Ekonomi Paketi, evsel atıkların yüzde 65'inin, ambalaj atığının ise yüzde 70'inin geri kazanılmasını öngörüyor.
SON 24 SAATTE YAŞANANLAR
