Özellikle Aydın merkezde bulunan tarihi camilerin Yunan işgali sırasında büyük zarar gördüğünü ifade eden İl Müftüsü Hıdır Bayrak, tarihi camilerin günümüze orjinal haleriyle ulaşmamasının üzüntü verici olduğunu dile getirdi. Tarihi camilerin yapılan restorasyonlarla ayakta durduğunu kaydeden İl Kültür ve Turizm Müdürü Nuri Aktakka ise, zaman içerisinde yapılan restorasyonlarda ne kadar dikkat edilirse edilsin camilerdeki tarihi dokunun bozulduğuna işaret etti.
Depremler ve Yunan işgallerinden zarar gören tarihi camiler hakkında bilgi veren Müftü Hıdır Bayrak, tarihi camilerin etrafındaki bazı medreselerin ise yok olduğunu belirtti. Özellikle Yunan mezaliminin en fazla yaşandığı Aydın merkezdeki camilerin bir çoğunun sonundan inşaa edilen bölümleri olduğunu dikkat çeken Bayrak, “Cezayir Beylerbeyi Mustafa Paşa"nın oğlu Süleyman Bey tarafından 1683 yılında yaptırılan Bey Cami minaresi 1899 yılında meydana gelen büyük depremde yıkılmış ve ardından tekrar yapılmıştır. Fakat daha sonra Yunan mezalimi sırasında cami minaresi ve cami büyük büyük hasar görmüştür. 1568 yılında Mısır Beylerbeyi Üveys Paşa tarafından yaptırılan Üveys Paşa camisi ise deprem ve Yunan işgalinde büyük hasar görmüştür. Aydın Çarşısı içerisindeki 1595"te Üveys Paşa"nın kardeşi Ramazan Paşa tarafından yaptırılan Ramazan Paşa Camisi ise 1899 depreminde tamamen yıkılmıştır. Adnan Menderes Bulvarı üzerindeki tarihi Kırmızı Minareli camide Yunan işgali sırasında yakılmıştır. Müderris Cihanoğlu Abdülaziz tarafından 1756 yılında yaptırılan Cihanoğlu Camisi ise I. Dünya Savaşı sırasında depo olarak kullanılmış, Yunan işgali sırasında zarar görmüştür. Adı üzerinde eski yeni caminin minaresi 1899 yılında yıkılmıştır. Cami Yunan işgali sırasında zarar görmüş Cumhuriyet döneminde yeniden yapıldığı içinde adı halk tarafından eski yeni olarak dillendirilmiştir. Bunların yanı sıra Aydın"ın ilçelerindeki bir çok tarihi camide doğa olaylarından ve Yunan mezaliminden nasibini almışlardır” dedi.
“ONARIM YAPILMADAN GÜNÜMÜZE GELEN TARİHİ CAMİ YOK”
Aydın"daki tahrip gören ve sonrasında restore edilen tarihi camiler hakkında bilgi veren Aydın İl Kültür ve Turizm Müdürü Nuri Aktakka ise, günümüze onarım yapılmadan gelen tarihi caminin bulunmadığını söyledi. Tarihi camilerin bir çoğunun vakıfların ve hayırsever vatandaşların yardımlarıyla restore ettirildiğini ifade eden Aktakka, son olarak Köşk Yavuzköyde bulunan Şemsi Paşa Camisi"nin Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore ettirildiğini kaydetti. Geçmişten günümüze aktarılan bu tarihi değerlerin geleceğimize de aktarılması gerektiğini belirten Aktakka, “1899 depreminde minaresi yıkılan ve Yunan işgalinde zarar gören Bey Camii minerisinin şerefeden yukarı kısımları yenilenmiştir. Ancak bu yenilenme orijinal durumundan çok uzaktır. Yunan işgali sırasında tahribata uğrayan minare 1954-1956 yıllarında cami ile birlikte onarılmış ve orijinal durumuna getirilmeye çalışılmıştır. Üveys Paşa camisi ise geçirmiş olduğu yangın, deprem ve Yunan işgali sonrasında yeniden yapılmıştır. Yunan işgalinin ardından ise 1947-1948 yıllarında onarılarak bugünkü durumuna getirilmiştir. Kurtuluş Savaşı sırasında 22 Mayıs1919"da direniş toplantısı yapılan Ramazan Paşa Camisi ise 1899 depreminde tamamen yıkılmıştır. Günümüze ulaşan camiyi Sökeli Halil Paşa yaptırmış, orijinalliğinden uzaklaşan camide karmaşık bir üslup görülmektedir. Burada Avrupa mimarisinden yararlanılmak istenmişse de bunda başarılı olunamamıştır” diye konuştu.
Aydın merkezdeki tarihi camilerden olan Kırmızı Minareli Cami"nin ise Yunan işgali sırasında yakıldığını ve Cumhuriyetin ilk yıllarında yenilendiğini anımstan Aktakka, şunları söyledi: “Bu onarımdan ötürü de orijinalliğinden uzaklaşmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında depo olarak kullanılan Cihanoğlu Camisi Yunan işgali sırasında zarar görmüş, 1950, 1967 ve 2005 yıllarında onarılmıştır. Mısır Beylerbeyi Üveys Paşa"nın kardeşi Hasan Çelebi tarafından 1585 yılında yaptırılan Eski Yeni Camisi Kurtuluş Savaşı"ndan sonra yenilenmiş, bu yüzden de Eski-Yeni Cami ismi halk tarafından verilmiştir. İlçelermizdeki tarihi camileirmizde zaman içerisinde çeşitli onarımlar görmüşlerdir. Aydın"daki tarihi yapı özelliği taşıyan 25 camimizden hiç birisi günümüze bakım ve onarım yapılmadan gelmemiştir”