Eğitimci, araştırmacı yazar Ömer Özcan’ın da belirttiği gibi Cumhuriyet sonrası Türk hikâyeciliğinin önemli isimlerinden Sabahattin Ali’nin 41 yıllık kısa sayılabilecek ömründe Aydın önemli bir yer tutar.

Bu önem Sabahattin Ali’nin 1925-1926 öğretim yılında geçici bir binada hizmete açılan ve 1927-1928 öğretim yılında, kuruluşunda Adnan Menderes Üniversitesi Rektörlük binası olarak da kullanılan, kendi binasına taşınan Ortaokul’a Almanca öğretmeni atanmasından dolayıdır.

Ama ne var ki, Sabahattin Ali’nin eserleri çeşitli yayınevlerince sağlığında ve ölümünden sonra basıldığı, kendi yazdıklarıyla ona gönderilen mektuplar derli toplu yayınlandığı halde Aydın’la ilgili bölümler pek yer almamıştır.

Oysaki görev yaptığı dönemdeki Aydın hakkındaki Sabahattin Ali’nin gözlem ve tespitleri gerek o günkü Aydın’ın sosyal yapısı gerekse eğitim tarihi açısından oldukça önemlidir.

Onun Aydın’la ilgili tek eseri Kuyucaklı Yusuf’tur. Çineli Kübra adında bir roman yazdığından söz edilmişse de basımı gerçekleşmemiştir..

Sabahattin Ali’ye ait Aydın’la ilgili bilgileri bir dönem Aydın Milli Eğitim Müdürlüğü de yapan(1988-1992) MEB Talim Terbiye Kurulu eski üyesi Ömer Özcan’ın kaleme aldığı “Sabahattin Ali’nin Mektuplarında Aydın” araştırmasından öğreniyoruz.

Titiz bir tarih araştırmacısı olan Ömer Özcan’ın bilimsel araştırmaları başta Türk Yurdu Dergisi olmak üzere birçok dergi ve gazetede yayınlanmaktadır.

Araştırdığı konuların bir kısmını Halka ve Senirkent’e Adanmış bir Ömür H.Tahsin Tola, Bir Vatandan bir Vatana ve Türkçüler: Cumhuriyet Devrinde bir İdealin Takipçileri adlarıyla kitaplaştırmıştır.

Ömer Özcan’ın araştırmasına göre Sabahattin Ali’nin Aydın serüveni Aydın Ortaokulu’na Almanca öğretmeni atanmasıyla başlar.(24 Eylül 1930)

O çocukluk yılları Ege’de geçtiği için örf, adet ve gelenek bakımından Aydın insanının yabancısı değildir.

Öğretmeni olduğu Aydın Ortaokul’u 1931 yılında karma eğitim yapıyordu ve yatılı öğrenciler için bir de pansiyonu bulunuyordu.

Sabahattin Ali’nin Aydın serüveni fazla sürmez öğrenciler arasında yıkıcı propaganda yaptığı ihbarı üzerine tutuklanmasıyla son bulur.

Üç ay hapis yattıktan sonra beraat etmesine rağmen Milli Eğitim Bakanlığı onu Konya Ortaokulu öğretmenliğine atar.

Hapisteyken gönderilen tayin kararnamesi serbest kalmasının ardından tebliğ edilerek okulla ilişiği kesilir.

Daha sonra da Konya’dan Ankara’ya bakanlık emrine alınır.

Sabahattin Ali 1940’lı yıllarda Ankara’da bir çevre teşkil eden sol düşünceli yazarlardan birisi olmasına rağmen Yurt ve Dünya ile Adımlar dergilerinde toplanan öğretim üyeleri onunla aralarına mesafe koydukları, bu tercihlerinde onu biraz da tehlikeli bulmalarının etkisi olduğu  söylenmiştir.

Bu özelliğinden dolayı Aydın Ortaokulu yöneticileri de öğrencileri Sabahattin Ali ile haberleşmemeleri konusunda kesin uyarılarda bulunmuşlardır.

Sabahattin Ali’nin başka bir karakteristik özelliği de ayran gönüllü olmasıdır.

Buna kanıt Konya karma Ortaokulu’ndaki nazlı, narin öğrencisi Melahat Muhtar’ın onun üzerindeki etkisinin pek ani olmasıdır.

Sabahattin Ali’nin bu kız hakkında yazdığı şiirleri dostlarına göndermesi, bir de onu ailesinden istetmesi bu kanıyı güçlendiriyor.

Aile ise küçük olduğu gerekçesiyle bu evliliğe izin vermemiştir.

Diğer taraftan Sabahattin Ali iyi giyinmesiyle meslektaşları arasında kısa sürede sivrilmiştir.

Bu özelliği Sabahattin Ali’nin Aydın Ortaokulu öğrencileri arasında sevilmesinde etkili olmuştur, denebilir.

Bu gerek Aydın’da lise bulunmaması nedeniyle çevre illere giden gerek okuma imkânı bulamayıp da Aydın’da kalan öğrencilerle mektuplaşarak haberleşmelerinden anlaşılıyor.

Afyon Lisesi’ne yazılan öğrencisi Aydınlı Sururi öğretmeninden sene başı tatilinde Konya’ya gelecek olurlarsa kabul edip etmeyeceğini sormuştur.

Aydın’da kalan öğrencisi Zübeyde yazdığı mektupta yerine atanan Almanca öğretmeninin ilgisizliğinden dert yanar.

Öğrencileriyle samimi ilişkileri olan Sabahattin Ali’nin yerine atanan emekli asker yeni Almanca öğretmeni Selahattin Oklar’ın mesafeli davranışı öğrenciler tarafından hoş karşılanmaması anlaşılır, bir şeydir.

Aydın’da kalan öğrencilerinden İlhan Mevlüt sınıf arkadaşları hakkında bilgi vermiştir. Ayrıca onun yazdıkları okuldaki öğretmen kadrosunun hal ve davranışlarını anlatması açısından da önemlidir.

Mesela yeni Almanca öğretmenine kimse yaklaşamamaktadır. Müzik öğretmeni sinirlidir. Matematik ve Tarih öğretmenleri ise kendi hallerindedir.

Aydın’da kalan öğrencilerinden Cahide Arif’e onunla mektuplaşmama konusunda okuldaki müdür yardımcısı kesin uyarıda bulunur.

Bu öğrenci de mektubunda o tarihte yürüyüş güzergâhı olan Telli Dede yolunun güzelliğini tasvir eder ve hiç boş kalmadığından söz eder.

Yine Aydın Ortaokulu’ndan öğrencisi Şükufe mezun olduktan sonra liseye devam edemediği için Yedieylül Mektebi’nde öğretmen vekilliği yaptığını, Musiki Muallim Mektebi’ne yerleşmesi için desteğine inandığını yazar.

Şükufe ayrıca arkadaşlarından İhsan ve İsmet’in Aydın’da, Zübeyde’nin Nazilli’de öğretmen vekilliği yaptıklarını öğretmenine bildirir.

Ankara’ya atanan Sabahattin Ali’nin yeni görev yeri haberini öğrencileri oradan dönen Gazi Paşa Mektebi Müdürü Tuğrul Bey’den öğrenirler.

Sabahattin Ali ile bağını koparmayan bir diğer öğrenci Dr. Kemalettin Akçay askerlik hizmetinde bulunduğu Giresun’dan gönderdiği mektupta kendisini özlediğini, sağlık haberlerini beklediğini öğrenmekten mutlu olacağını yazar.

22.23 dönem CHP İzmir Milletvekili Dr. Canan Arıtmanın da babası olan Dr.Kemalettin Akçay Adalet Partisi’nden Aydın senatör adayı da olmuştur. 

Dr.Kemalettin Akçay’a ait mektubun altında aynı alayda asker olan Sökeli Samim Kocagöz’ün de dört satırlık bir notu da bulunmaktadır.

Askerken Kocagöz bir yazısından dolayı Sivas’a sürülmüş, sonrasında da Sabahattin Ali ile haberleşmeyi kestiği gibi bir daha yüz yüze gelmemiştir.

Sonuç olarak Sabahattin Ali’nin Aydın’da geçen hayatı ile anlatılanlar yeni bir pencere açtığı bir gerçektir. Yeni bulgular onun biyografisini daha da zenginleştirecektir.

***

Bu vatanın kurtulmasında kanlarını döken şehitlerimizin ve Atatürk başta emeği geçen komutanlarımızın ruhları şad olsun, Cumhuriyet bayramımız kutlu olsun.