Akaryakıt fiyatlarından sonra elektrikte de fiyat oluşumuna müdahale hazırlığı başladı. Akaryakıt sektöründe serbest piyasada belirlenen fiyatlara hükümetin "tavan fiyat" koyma uyarısından sonra, elektrik fiyatlarının belirlendiği formülasyonun yenilenmesine yönelik Hazine ve ilgili kurumlarca ortak bir çalışma başladığı öğrenildi.

Yetkililer, "sistem daha iyi nasıl çalışır?" sorusundan hareketle çalışmaların başladığını dile getirerek, sistemin işleyişinde bazı sorunlar olduğunu ve 'zik zak' çizmesinin önüne geçilmesinin hedeflendiğini kaydettiler. Ancak değişikliğin ana hedefinin KİT'ler arasındaki mali sorunları çözmeye yönelik olduğu da konuşuluyor.

Zamsız yıllar faturayı kabarttı

AKP hükümete geldikten sonra uzun bir süre elektriğe zam yapmadı ve böylece ortaya 2 milyar TL civarında bir maliyet çıktı. KİT'ler arasındaki mali sorunlar aşılamayacak noktaya gelince ve IMF'nin de diretmesiyle yeni bir sisteme geçilmek zorunda kalındı. Geçen yıl elektrik ve doğalgazda fiyatların maliyetlere göre belirlenmesi esası bir formüle bağlanarak Yüksek Planlama Kurulu kararı çıkarıldı. Şimdi bu sistem üzerinde bazı değişikliklere gidilmesi düşünülüyor. Elektrik fiyatları belirlenirken üretim maliyeti, enflasyon, döviz kuru ve petrol fiyatları etken olurken, fiyatlar 3 ayda bir ele alınıyor. Maliyetler arttığında zam, azaldığı dönemde ise indirim yapılması gerekiyor.

Zamsız yük formülü mü aranıyor

Ancak şimdi başta Hazine olmak üzere otomotik fiyatlandırma mekanizmasının yenilenmesi gündeme getirildi. Alternatif modeller üzerinde durulduğu ve sistemin daha iyi nasıl çalışabileceğinin incelendiğini anlatan yetkililer, "İlgili bütün kurumlar çalışıyor. Hazine'nin çalışması bittiğinde ilgili kurumlar çağrılacak ve çalışmalar ele alınacak" dediler. Çalışmaların formül değişikliğine ilişkin olduğu belirtilirken, enflasyonun ağırlığı ile ilgili bir değişikliğin gündemde olmadığı ifade edildi. Değişikliğin formüle yeni bazı unsurların eklenmesi ve formülde ağırlığının ne olacağına ilişkin yürütüldüğü dile getirildi.

Bu çalışmanın başlatılmasında ise enerji KİT'lerinin birbirine olan borçları ve bu sorunun yıllardır çözülememiş olmasının etkili olduğu konuşuluyor. Bu durum gerçekleşirse, formülasyonda yer alan unsurlarda değişikliğe gidilerek, enerji KİT'lerinin borçlarından doğan artı maliyet zam dışında bir yöntemle vatandaşa yansıtılmış olacak. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın elektrik fiyatlarına zam yapılmasını gerektirecek bir uygulamadan kaçınılması yönünde uyarıda bulunduğu da iddia ediliyor. Geçmiş dönemde de borç sarmalı ve belediyelerin borçları nedeniyle vatandaşın faturasına artı bir kalem konularak vatandaştan alınması düşünülmüş ancak bu çalışma yürürlüğe girmemişti. Akaryakıt sektöründe de fiyatlara müdahale gündemde bulunuyor. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Haziran ayının başında yaptığı bir konuşmada akaryakıt fiyatları için "tavan fiyat" uygulamasına geçileceğini belirterek, "Akaryakıt fiyatlarını yakın markaja alacağız" demişti.

OTOMATİK FİYATLANDIRMA SİSTEMİ NASIL İŞLİYOR

Maliyet bazlı fiyatlandırma sistemi 14 Şubat 2008 tarihinde YPK kararıyla yürürlüğe girdi. Karar ile enerji KİT'lerinin birbirine olan elektrik satış fiyat formülleri ortaya kondu. Vatandaşa elektrik satan TEDAŞ, elektrik ihtiyacını kamunun elektrik üretim şirketi EÜAŞ ve ticaret şirketi TETAŞ'dan karşıladığı için bu iki enerji KİT'inin TEDAŞ'a uygulayacağı formül belirlendi. Aynı zamanda BOTAŞ'ın satış fiyatları da maliyet bazlı esasa oturtuldu. TEDAŞ da kendisine uygulanan formülasyona göre vatandaşa elektrik fiyatlarını yansıtıyor. Elektrikte enerji KİT'leri içinde 3 ayda 1 düzenlemeye gidiyor. BOTAŞ ise her ay formülasyona göre yeniden düzenleme yapıyor. Elektrikte, kömür, doğalgaz, hidrolik gibi kaynaklardan üretilen elektriğin üretim maliyeti, TEFE, TÜFE, döviz kuru ve petrol fiyatları göz önüne alınıyor. YPK kararına göre, özel sektörün elektrik sattığı mali uzlaştırma sistemi içindeki maliyetlerin de yansıtılması gerekiyor. Bu sistem içinde şu anda ise 1.5 milyar TL'lik borç birikmiş durumda bulunuyor.

KİT'LERİN BORÇ SARMALI İNDİRİME ENGEL OLDU

Bugüne bakıldığında temmuz ayında elektrik üretim maliyetlerinde ciddi düşüş bulunuyor. Örneğin; TETAŞ'ın doğalgaz alım maliyeti yarı yarıya azalmış durumda. Ayrıca döviz kuru da Hazine öngörüsünün altında gerçekleşti. Ancak TETAŞ'ın açıkları nedeniyle TETAŞ, TEDAŞ'a sattığı elektrik fiyatını temmuz ayı için indirmeme yönünde karar aldı. Çünkü ortaya çıkan maliyet avantajı ancak TETAŞ'ın gelir ve giderinin dengelenmesine yetecek. Enerji KİT'lerinin borç sarmalı bu nedenle vatandaşa yapılacak indirimin önüne de engel olmuş oldu. Ayrıca maliyet bazlı sistem uygulandığından beri elektrik fiyatlarına indirimden çok zam yapıldı. 2008 temmuz ayında konut ve sanayiciye sırasıyla yüzde 21-22, ekim 2008'de ise yüzde 9,07-9,27 oranında zam yapıldı. Bu yıl ise konutlara ocak ayında yüzde 1,18 oranında zam yapılırken, sanayiciye ise yüzde 0,46 gibi az oranda indirime gidildi. Nisan ayında ise konutlarda yüzde 1,58, sanayide ise yüzde 1,66 gibi yine küçük bir oranda indirim yapılabildi.