Artık onay için Washington'a bakan Ankara yok.
STRATFOR'un kurucusu Friedman, ABD'nin yıllarca Türkiye'yi 'küçük kardeş' olarak gördüğünü belirterek, bugünkü psikolojik değişimi anlattı: Şu anda kendine güvenli, talepkar, yeni bir Türkiye var. Amerika'da 30 yıl boyunca bu şekilde çalışmış olan jenerasyonun diplomatları, generalleri yeni Türkiye'yi kabul edemiyor.

Satır arası...

ABD merkezli STRATFOR adlı özel istihbarat şirketinin kurucusu George Friedman yaptığı çalışmalar ve kehanetler nedeniyle dünya medyasında oldukça tartışılan bir isim. Friedman'ın son kitabı 'Gelecek 10 Yıl' Pegasus Yayınları tarafından çarşamba günü Türkçe olarak yayımlanacak. Türkiye'yi yükselen bölgesel güç olarak gördüğü için sıkça ziyaret eden Friedman, kitabı raflardaki yerini almadan önce çeşitli temaslarda bulunmak üzere geçen hafta İstanbul'daydı. Ortadoğu'nun çalkantılı günlerden geçtiği, dünya dengelerinin yeniden
şekillenmesi beklenen dönemde, Friedman'ın olayları nasıl yorumladığını ve gelecek 10 yılı konuştuk. Tabii, STRATFOR'a 'Gölge CIA' denilmesi de gündemimizdeydi.

Gölge CIA olarak bilinen STRATFOR'un kurucusu George Friedman'la hem dünya dengelerini hem de kurduğu özel istihbarat şirketinin CIA ile ilişkisini konuştuk. Friedman'ın AKŞAM'a yaptığı ilginç değerlendirmeler şöyle:

- Ortadoğu'daki halk hareketleri ve pek çok rejimin devrilmesini öngörmüş müydünüz?

Bölgeyi, Kuzey Afrika ve Körfez olarak ikiye bölmek gerekiyor. Kuzey Afrika'da hiçbir rejim devrilmedi. Mısır'da Mübarek oğlu Cemal'i yerine geçirmek istediği için bir süredir huzursuzluk vardı. Bu nedenle ordu, Mübarek'i görevi terk etmeye zorladı. Gelecekte muhtemelen başka bir şey olacak ama henüz rejim değişikliği yok. Tunus'ta Bin Ali gitti ama ortada rejim değişimi yok. Libya'da kabilesel bir savaş yaşanıyor. Eğer toplumun çoğunun tepki vermesini kastediyorsanız, bunun demokratik bir hareket olduğunu söyleyebilirsiniz ama bu Avrupa tarzı demokrasi istedikleri anlamına gelmiyor.

- Körfez'de durum nasıl?

Özellikle Bahreyn'de Şiiler Sünni monarşiyi sarsmaya çalışıyor. Bahreyn'de hükümet açıkça Suudi Arabistan tarafından destekleniyor. İlginç olan körfezde ne olacağı. Çünkü ABD, Irak'tan çekiliyor. İran bölgedeki en güçlü askeri güce sahip. Suudiler kendilerini güvende hissetmiyor, Kuveyt ve Umman, Katar gibi ABD üssü olan yerlerde hareketlilik var. CNN'e göre bir devrim gerçekleşiyor. Bana göre, olaylar tam net değil. Mübarek iki ay önce gitti. Bugün Mısır'a bakın. Devrim nerede? Gelecekte ne olacağı konusunda da emin değilim. Sadece kişilerin değiştiğini düşünüyorum.

- Ortadoğu'da büyük bir değişim beklemiyorsunuz öyleyse...

Bu noktada önemli olan Suudi-İran ilişkilerinde ne olacağı. Bir şeyler değişebilir. Bir yanda İran etkisinin Suudi Arabistan ordusuna dek ulaştığını görüyorsunuz. Suudi Arabistan ordusu İran etkisine karşı durabilecek mi? Bunu göreceğiz, bu bir test ve bakmak gereken yer bu. Tarih bu noktada yazılacak.

- Bir Şii-Sünni savaşı mı görüyorsunuz?

Bir Şii-Sünni çatışması görebiliriz. Aynı zamanda süper güç olan ABD de bölgeden çekilmek isterken Bahreyn dolayısıyla İran ve Suudiler arasındaki bu gerilimin içinde bulabilir kendini. Bu, net olmayan ama ciddi bir konu.

- ABD'nin Ortadoğu'da gücü sarsılıyor mu?

ABD çok güçlü ve bu gücü sarsmak kolay değil. Mesela Libya'da ne olduğuna bakalım. Avrupalılar sürece müdahale etmek istediler ama olmadı. Libya'da Avrupalılar ancak ABD kabul ettiği için müdahil olabildiler. Bu ilginç bir ders. Bu Avrupalıların savunma harcamalarına yeterince para harcamamalarının bir sonucu. Bence ABD, Kuzey Afrika'daki durum hakkında gittikçe daha rahat hissediyor kendisini. Ama Körfez'deki durumla ilgili tedirgin. İran'ın bölgenin en büyük konvansiyonel gücü olduğu kesin ve ABD bölgeden çekildiğinde İran'a karşı koyacak kimse yok. Bu, ABD için bir kriz.

- Domino etkisi teorisine inanıyor musunuz?

Dominoların ne olduğunu bilmiyorum ama rejimler düşmedi. Evet, rahatsızlık dalgası oldu ancak beklenen sonuç alınmadı.

- NATO'nun Libya operasyonunu nasıl yorumluyorsunuz?

Libya'da NATO'nun işin içinde olduğunu düşünmüyorum. Almanlar katılmıyor. Libya'da NATO'yu değil, ABD İngiltere, Fransa, Kanada, Belçika, Hollanda'yı görüyorum. NATO bir ülkenin katılmasıyla diğer tüm ülkelerin müdahil olduğu bir birlikti. Ama burada öyle değil.

- Türkiye'nin Libya'yla ilgili izlediği stratejiyi nasıl yorumluyorsunuz?

Türkiye bölgesel güç ve bugün Libya'da hiçbir şey Türkiye'nin pozisyonu olmadan olmaz. 20 yıl önce çok şey Türkiye olmadan da yapılabilirdi. Bugün Türkiye'nin ne düşündüğü önemli. Kendisini ABD veya Fransa'nın ne istediğine göre konumlamıyor, kendisini Müslüman dünyasında güç olarak görüyor. Eğer Tripoli'ye açılan bir kanal varsa, Türkler bu kanalın işlemesinde en önemli etken.

- Türkiye'nin bölgede üstlendiği arabuluculuk girişimleri nasıl algılanıyor ABD'de?

Türkiye bölgede etkin bir aktöre dönüştü. Bazı noktalarda ABD'den de bu pozisyonu alıyor. Elbette bu nedenle ABD'deki herkes bu
durumdan memnun değil.

- Türkiye için ABD gibi global güce dönüşme ihtimali görüyor musunuz?

Bu bölgede bölgesel güç olmak için gerçekten güçlü olmanız gerekiyor. Türkiye'nin coğrafi konumu gereği herkes Türkiye'nin ne dediğini dikkate alması gerektiğinin farkında.

- Türkiye'nin İsrail'le kötüleşen ilişkileri bölgesel ve küresel etkinliğini nasıl etkileyecek?

Türkiye, kendisini yeniden şekillendiriyor, Müslüman olan ve olmayan ülkelerle daha dengeli ilişki kuruyor. Türkiye istikrarlı bir bölge istiyor. Eğer İran'ın gücü önce Irak, sonra Suriye ve Lübnan'a yayılırsa, bu Türkiye için de İsrail için de tehlikeli. Günün sonunda ortak çıkarlarınız var ve beraber çalışmak zorundasınız.

- ABD bu durumdan rahatsız değil gibi...

ABD, bölgedeki her şeye bulaşmaması gerektiğini öğrendi. Müdahil olursak ne yapabiliriz? Birbirlerini sevmelerini sağlayamayız. ABD'de de Türkiye konusunda rahatsızlık olduğu bir gerçek. ABD, yıllardır Türkiye'yi küçük kardeş olarak gördü ve bu tarz bir ilişki kurdu. Şu anda kendine güvenli, talepkar, yeni bir Türkiye var. Yıllarca Washington'a onay için bakan Ankara artık yok. Amerika'da 30 yıl boyunca bu şekilde çalışmış jenerasyonun diplomatları, generalleri yeni Türkiye'yi psikolojik olarak kabul edemiyor. Bunun değişmesi için yeni bir jenerasyona ihtiyaç var. Aynı şey Türkler için de geçerli. Onların içinde bir kısım da yeni Türkiye'ye bir türlü alışamıyor.

CIA Başkan'a biz halka çalışıyoruz

11 Eylül sonrası iyi bir çalışma yaptık, bunu da halka açıkladık. Herkes 'Acaba, CIA ülkeyi korumak için yeterli mi?' diye soruyordu. Bu sırada Barron's adlı finans dergisinin muhabirlerinden biri bizi incelemeye Texas'a geldi. 'Gölge Merkez Bankası' konseptinden esinlenerek bizi 'Gölge CIA' olarak etiketledi. CIA'den daha hızlı ve güvenilir bilgi oluşturuyoruz. CIA başkan için çalışıyor, biz halk için çalışıyoruz. Bizim işimiz herkesi tanımak ve dinlemek. STRATFOR'da tüm dünyadan 500 kişi çalışıyor ve 269 bin üyemiz var. Bilgi toplamada ABD Dışişleri'nden daha iyiyiz. Asıl tartışma CIA'den daha iyi olup olmadığımız. Onların alanda daha çok insanı var.

Ortakların karşı karşıya gelmesi kaçınılmaz

ABD için onun ulusal güvenliği denizlerin kontrol edilmesine bağlı. Denizi kontrol edince, ticareti de kontrol ediyorsunuz. ABD dünyada denizleri tümüyle kontrol eden ilk ülke. Japonya ve Türkiye iki deniz gücü ülkesi. ABD'nin diğer denizci kapasitesini görmekte bir çıkarı yok. Türkiye bu yolda ilerliyor. Bu nedenle, ABD'nin Türkiye ve Japonya'yı tehdit olarak görmeye başlayacağını düşünüyorum. Bildiğiniz gibi, ABD ülkeleri potansiyel tehdit olarak görünce bir şey yapar. Her iki ülkenin de ABD'yi agresif olmakta durduracak şeyler yapmaya çalışacağını bekliyorum. Bence bu, uzlaşmazlık bölgesini oluşturacak. Şu anki dengelere bakınca bunun imkansız göründüğünü biliyorum. Her yüzyılda bir savaş oldu. Bu yüzyılda savaş, ABD ile onun gücünü tehdit eden yükselen güçler arasında olacak. Eğer Türkiye bu büyüme hızında büyür, etkinliğini artırmaya devam eder ve ordusunu güçlendirirse, bir noktada ABD ile karşı karşıya gelecek. Bu kaçınılmaz.

AB üyesi olmadığınız icin cok sanslısınız

- Türkiye'nin AB sürecini hala umutsuz bir süreç olarak görüyor musunuz?

Türkiye, AB üyesi olmadığı için çok şanslı. Eğer Türkiye'nin büyüme oranıyla AB'yi kıyaslarsanız bunu görürsünüz. Türkiye'nin bu büyüme oranını AB'de hiçbir ülkeyle kıyaslayamazsınız. Bu oranlara ulaşılmasında, Türkiye'nin AB üyesi olmaması ve regülasyonlarının dışında kalmasının büyük önemi var. İç siyaset ve psikolojik nedenlerden dolayı hiçbir hükümetin 'Biz de katılmak istemiyoruz' diyebileceğini sanmıyorum. O nedenle böyle gidecek. Ama zaten alınmayacaksınız. Sanırım en büyük şok AB sizi isterse yaşarsınız.

- Türkiye'de devam eden Ergenekon davasını takip ediyor musunuz?

Biliyorsunuz bizde de WikiLeaks gibi çarpıcı şeyler oluyor. Bunlar çok ciddi sorunların birer yansıması. Gazetecilerin tutuklanması, özellikle basılmamış kitapların toplanmasının nedenlerini anlamıyorum. Ama burada iki konu var. Birincisi, Türkiye'deki derin devlet korkusu askeri darbeler ve siyasi darbeler için kullanıldı. Diğeri ise AKP sorusu. Onun Türk siyasetindeki rolü ve partnerleri. Türkiye çok fazla açıdan yön değiştirirken güçler ve baskılar açığa çıkıyor. ABD tarihine bakarsanız çok fazla baskı, kan görürsünüz. Türkiye büyük bir stres altında büyüyen ülke. Ekonomisi büyürken, siyasette değişim baskısı artıyor. Bunun sonucunda Türkler daha hırslı hale geliyor. Çünkü başarı da sizi strese sokar. Tarihiniz askeri darbeler tarihi, laiklik, İslam, sosyal muhafazakarlık ve büyük değişimler... Tüm bunlar size doğru gelecek ve sonunda bir forma kavuşacak.

- Türkiye'de toplumda yaşanan kutuplaşmanın onun sizin öngördüğünüz 'bölgesel güç' rolüne bir tehdit oluşturacağını düşünüyor musunuz?

Hayır, çünkü ben bunun yönetilebileceğini düşünüyorum. ABD'de de benzer süreçler yaşandı ve sonunda bir dengeye oturdu. Sizde de böyle olacağını düşünüyorum. En keskin İslamcı bile para kazanmak istiyor. Laiklerle İslamcılar'ın ortak zeminleri var. AKP içinde hiç kimse ekonomik büyümeyi durdurmak istemiyor. Aynı zamanda İslam'ı çok ileri götürürlerse ilerlemeci özelliğini kaybedeceklerinin farkındalar. AKP içindeki en önemli ve muhafazakar üyeler, aynı zamanda işadamı. Onlar, Türkiye'nin işgücünün kadın olmadan çalışamayacağının farkında.

- İstatistiklere göre şu anki Türkiye'de çalışan kadın oranı düşüyor ama...

Evet. Fakat, bir noktada bu artık Türkiye ekonomisini 'döndürülemez' noktaya getirecek ve orada bu işadamları bir tercih yapmak zorunda kalacaklar. Türkiye, ABD'den çok daha eski bir ülke ve uzlaşmazlıkların daha derin bir tarihi var. Türkiye'ye baktığımda 'Evet, İslam ile laikler arasında bir savaş yaşanıyor' diyorum. Ama, hangi ülkede yaşanmadı ki? Bir noktada, her şey kendi dengesine oturacak.

İşte gelecek 10 yılın özeti

Gelecek 10 yılda büyük bir dönüşüm yaşanacak ve yüzyılın şekillenmesi başlayacak. Şu günlerde çok hareketli olabilir ama İslam dünyasında savaşlar azalacak, Batı ise terörle savaş yerine terörle yaşama sürecine geçecek. Çin'de ekonomik büyüme yavaşlayacak, büyük sorunlar patlak verecek. Finansal krizlerin yerini, işçi azlığı sorunu alacak. ABD, Çin yerine büyük deniz gücü olan Japonya'ya odaklanacak. Almanya ile Rusya ittifak yapacak. ABD bu ittifaka karşın Polonya ile yakınlaşacak. Türkiye AB sürecinde ilerlemeye devam edecek ama Avrupalılar Türklerin Avrupa'yı istila etmesinden giderek daha fazla endişe edecekler ve Türkiye'nin AB üyeliğine engel olacaklar. Bölgede Türkiye ve İran arasındaki güç çekişmesi daha görünür olacak. Ama dünyadan izole olmayan ve ekonomisi daha gelişkin olan Türkiye'nin bu yarışta öne geçmesi kaçınılmaz. ABD ile İsrail arasındaki ilişkiler de yeniden şekillenecek. ABD hedeflemediği halde özellikle büyüyen ekonomisi nedeniyle bir imparatorluğa dönüşecek.

Şenay YILDIZ/ Akşam