Suriye'nin Türk jetini düşürmesi gözleri savaş uçaklarının çalışma sistemine çevirdi. Uzmanların kritik sorulara verdiği cevaplar Suriye'nin "Türk uçağı olduğunu bilmiyorduk" ve "Kara sularımızda vurduk" savunmasını boşa çıkardı. Emekli Hava Kurmay Albay Mesut Ülker kafalardaki soru işaretlerini kaldırdı.

? Radar sistemi nasıl çalışır?

Öncelikle uluslararası hava sahası bittikten sonra, dost düşman tanımı yapabilen frekanslar vardır. Frekanslarla saha içine giren ve çıkan uçaklar sorgulanıyor. Bu sorgulamadan sonra uçaklarla ilgili rapor hazırlanıyor.

? Suriye'nin uçağı Türk keşif uçağını algılamış mıdır?

Suriye'nin uçağı kesinlikle bizim uçağımızı tanımıştır. Yapılan açıklamalar sadece zaman kazanma yoludur. Suriye'nin geçen gün Ürdün'e de uçağı kaçtı. Bunun önüne geçebilmek için bu tarz uygulamalar yapıyor. Hava savunma sistemleri ise bitmiş durumda.

? Suriye sınır ihlali yapan uçağı uyarmadan vurabilir mi?

Zaten tam burada olay kopuyor. Dost ülkeler anlamında komşu ülkeler arasında bu tarz sınır ihlalleri sıklıkla olur. Yunanistan'la da it dalaşı dediğimiz olaylar oluyordu. Sınır ihlali ile ilgili önce nota verilir. Direkt ihlalin ardından vurun emri verilemez. Hükümet tarafından verilmiş bir karardan ziyade bu, askeri kanattaki dağınıklıktan kaynaklanan bir süreçtir.

Bir taraftan iç kamuoyunu diri tutma durumu gibi de görünebilir. Ama Suriye zaten darmadağın, şu an sağlıklı karar veremez. Türkiye şu an süreci çok iyi değerlendiriyor. Şu an tüm kumandalar Türkiye'nin elinde. Pilotlar hakkında açıklamalar yapılmıyor. Bu da dünyanın daha çok dikkatini çekiyor.

? Radar yazılımlarımız yerli mi? İsrail yapımı radar yazılımlarımız olduğu iddiaları var. Bizim uçaklarımızın düşman uçağı gibi gösterilmesi durumu olabilir mi?

Olabilir tabii ki. Ama bunların hepsi biraz zorlamadır. Sistem elektromanyetik dalgaları iyi kullanarak uçağı düşürebilecek kadar ellerinde. Sistem İsrail'in değil ama ABD'nin elinde. Son dönemde İsrail'le bu uçakları modernize ettiğimiz için hep o ülke gündeme geliyor.

? Başka ülkelerin savaş uçakları bizim sınırlarımızı ihlal ettiğinde Türkiye nasıl tepki veriyor?

Önce ikaz ediyoruz ve nota veriyoruz. Sonra dinlemezse onu kanatlarından vurmaya çalışıyoruz.

Telsiz konuşması dinlenir

Emekli Hava Binbaşı Mustafa Hacımustafaoğulları, savaş uçaklarının çalışma sistemine ilişkin önemli değerlendirmelerde bulundu. "Uçaklar kimliklerini belirtmek için elektronik sinyal yayınlarlar. Bu kodlar algılayabilen radarlar o uçağı tanıyabilir" diyen Hacımustafaoğulları, "Bu, dost ülkeler için geçerli. Ayrıca düşman olması muhtemel ülkeler de havadaki herhangi bir cismin teşhisiyle alakalı değişik imkanlara sahipler" ifadelerini kullandı.

Suriye örneğinden yola çıkan Hacımustafaoğlulları şu bilgileri verdi: "Suriye hava savunma birimlerinin elinde elektronik istihbarat imkanı var. Yani Türkiye'de ya da diğer ülkelerde yapılan bütün telsiz telefon konuşmalarını dinler. Buna elektronik istihbarat deniliyor. Bütün ülkeler bu istihbaratı yapıyor. Dolayısıyla söz konusu uçağın Malatya'dan kalkmasını müteakip, henüz tekerleklerini yerden kesmeden bile Suriye görüyor. Biz dahil bütün ülkeler çevresindeki tehlike veya tehdidi bu şekilde izliyor. Uçak yerden teması kestikten sonra da radarlar devreye girer. Radarlar havadaki bütün faaliyetleri izler. Dolayısıyla Türkiye'den kalkan uçağı Suriye'nin bilmemesi mümkün değil. Bilmediğini söylemek o ülkenin hava kuvvetleri yok anlamı taşır."

Türk jetinin uyarılmadan vurulduğunu kaydeden Hacımustafaoğulları, "Kaldı ki uyarılsa pilotumuz gerekli tedbiri alırdı. Bile bile vurulmazdı" dedi. Bu tür krizleri, Türkiye olarak genellikle Yunanistan ile yaşandığını belirten Hacımustafaoğulları şöyle devam etti: "Devamlı it dalaşına girerdik. Yunan uçakları hava sahamızı ihlal ettiğinde en yakın hava üssünde hazır bekleyen uçaklara kalk emri verilir. Direkt ateş etmeyecek şekilde önlenmeye çalışılır. Amaç karşı tarafa yaptığının yanlış olduğunu bildirmek. Türkiye bugüne kadar hiçbir ülkenin uçağını düşürmedi."

Pilotun planlanmış görev neyse onu uygulayabileceğini belirten Hacımustafaoğulları, "Pilot görev dışına çıkamaz. İhlal durumunda pilot mutlaka uyarılır. Burada birlikte havalanan iki uçak var. Biri döndü. En azından elimizde o uçağın kayıtları var" dedi.

Hava ihlaliyle düşürülmez

Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Kamer Kasım: Öncelikle Suriye'nin bundan sonraki tavrı çok önemli. Yapılan açıklamada "Türk uçağı hava sahamızı ihlal etti biz de düşürdük" denildi. Böyle bir şey olamaz. Hava ihlalinde uçak düşürülmez. Her hava ihlalinde uçak düşürülse Yunanistan ile Türkiye'nin uçağı kalmazdı. Uluslararası alanda böyle bir uygulama yok. Türkiye bu konuda taviz vermemeli. Eğer Suriye yönetiminin içerisinden birileri bunu yapmışsa onun ortaya çıkarılması ve özür dilemesi daha sonra da tazminat ödemesi gerekiyor. Türkiye NATO üyesi. Eğer bu olay tekrarlanırsa bu sadece Türkiye'nin sorunu olmayacak. Çünkü NATO'nun 5. maddesinde "Bir ülkeye yapılan bir saldırı tüm üye ülkelere yapılmış sayılır" ibaresi yer alıyor. Yani Türkiye bütün bu seçenekleri gündeme getirmeli. Suriye sert bir yaklaşımla bulunursa Türkiye daha sert yaklaşımlarla karşılık vermeli. Çünkü burada Türkiye mağdur durumdadır. Suriye daha önce de hava tahmin uçağını düşürmüştü. Ama bu düşen uçak TSK'nındır. Bunun için bu olayın bedeli daha ağır olmalıdır. Suriye'nin "uçağı düşürdükten sonra Türkiye'ye ait olduğunu anladık" açıklaması da yalandır. Böyle bir şeyin imkanı yok. Radar sistemleriyle hangi ülkenin uçağı olduğu anında görülebiliyor. Zaten uçağın Türkiye'den geldiğini biliyorlardı. Suriye Türkiye'den bir saldırı bekliyor ki Halep'e yığınak yapmış.

Savaş açılacağını zannetmiyorum

Avrasya İncelemeleri Merkezi Başkanı emekli Büyükelçi Ömer Engin Lütem: Şu ana kadar bilinmeyen şey bu uçağın basit bir askeri operasyon sonucumu yoksa Suriye yönetimi tarafından alınan siyasi bir kararlamı düşürüldüğü. Eğer Şam'dan böyle bir karar verildiyse çok vahimdir. Türkiye bu durumda cevap vermek zorunda kalacaktır. Türkiye'nin savaş açacağını zannetmiyorum. Ama Türkiye bu zamana kadar uluslararası askerimüdahale istemiyordu. Bundan sonra bu durum değişebilir. Türkiye asla bahanelerin arkasına sığınıp bir ülkeye saldırma girişiminde bulunmaz. Arap basınının bu şekilde değerlendirmelerini yakışıksız buluyorum. Bir müdahale gerekecekse Türkiye tek başına girmez. Ya NATO ile ya da Birleşmiş Milletler ile ortak alınacak bir kararla hareket eder. Türkiye'nin Suriye politikası tamamen insanidir. Başka bir düşüncesi yoktur.

Rus füzeleri var

TÜRKSAM Başkan Yardımcısı ve Ortadoğu Uzmanı Prof. Dr. Celalettin Yavuz: Suriye ile Türkiye arasında gerginlik olmasaydı bu uçak düşürülmezdi. Bu tarz durumlar Türkiye ile Yunanistan arasında da yaşandı. Savaş çıkmadı. Burada da olayın savaş durumuna getirilmemesi gerekir. Mutlaka NATO veya Birleşmiş Milletler araya girecektir. En azından savaş ihtimaline karşı İran arabuluculuk yapacaktır. Suriye 2007'de hava sahasını baştan aşağı yenileyerek Rus füzeleri yerleştirmeye başladı. Ama bu tarz hava ihlalleri sürekli olan şeylerdir.