1863 yılında Sultanahmet Meydanında düzenlenen Sergi-i Umumi-i Osmani, Osmanlı döneminde iç turizme yönelik ilk faaliyetler arasında yer aldı. Bu yıllarda seyahat acentesi olarak faaliyet gösteren bir şirket de yer alıyor; İngiiltere oteli sahibi Mösyö Misiri’nin kurduğu acente 75 Osmanlı lirasına 42 günlük Avrupa gezisi düzenliyordu. Diğer yandan, Türkiye turizminin gelişme safhalarından biri olarak kabul edilen tercüman ve rehberlik 1800’lü yıllarda ciddi gelişmeler kaydetti. Yasal adını 29 Ekim 1890 yılındaki 190 sayılı nizamname ile atılan Tercüman Rehberlik 1914 yılından 1923 yılına kadar resmi olmayan ancak amatör ( Esat Tomruk, Kıbrıslı Hayri Bey gibi gönüllü kişiler) bazı grupların önderliğinde gelişti. Cumhuriyet sonrası dönemde ise Türkiye Milli Gençlik Teşkilatı, Türkiye Milli Talebe Federasyonu gibi kurumlarda açılan kurslarla da Türkiye dünyanın en iyi tercümanlarını yetiştirmeyi başardı.
Cumhuriyet öncesi dönemin bir diğer ayağını da 1919 yılında İstanbul’a gelen Orient Express firmasının sektöre getirdiği canlılık oluşturdu. Bu firma, 1919 yılında İstanbul’u da içeren bir hat ile (Simplon Orient Express) Türkiye’ye geldi. Taşımacılıkta meydana gelen gelişmeler yabancı şirketlerin Türkiye’de yatırım yapmasına neden oldu. Wagon Lits, 1924 yılında Türkiye’de yataklı vagon sözleşmesi yaptı ve Türkiye’nin ilk yataklı vagon seferi 23 Temmuz 1924 yılında faaliyete geçti. Bundan sonra 26 Temmuz 1924 tarihinde Haydarpaşa-Ankara yataklı vagonu hizmete girdi. Haftada üç gün olan seferler 20 Ekim 1924 tarihinden itibaren günübirlik sefer haline dönüştü. Diğer yandan ilk emekli vagon hizmeti ise 7 Aralık 1925 tarihinde Haydarpaşa-Sincanköy hattında gerçekleştirildi. Bu uygulama 1926 yılından Ankara’ya kadar uzandı. Bu uygulamalardan sonra Ağustos 1927’de Haydarpaşa-Ankara arasında Lüks Anadolu Expres’i hizmete girdi. Bu hatlardan sonra 1926 yılında Ankara-İzmir, 1927’de Haydarpaşa-Trabluşsam, 1930’da Haydarpaşa-Sivas, 1932’de Toros Expres’i ve 1935 yılında Haydarpaşa-Elazığ hatlarında yataklı vagonlar hizmete girdi. Orient Express 1962 yılında son seferine çıkarken, uçak sanayinin gelişimi ve seyahatlerde kullanımı demiryollarının bir ölçüde güç yitirmesine neden oldu. Wagons Lists 1972 yılında tesis ve vagonlarını DDY’ye devrederek Türkiye’den ayrıldı.
Cumhuriyet öncesi dönemde konaklama sektöründe de birkaç önemli adım atıldı. Bunların başında 1898 yılında kurulan ve Türkiye’nin ilk otelcilik uzman okulunun açılması çalışmalarının yapıldığı Pera Palas ve 1841’de Türkiye’nin ilk oteli olma sıfatını taşıyan Otel d’angleteer ve 1892 yılında açılan Büyük Londra Oteli geliyor. Yabancı şirketlerin özellikle de acente taşımacılık alanında çalışanların başlattıkları konaklama yatırımları, birkaç istisna sayılmazsa Türkiye’nin ilk konaklama tesisleri sayılabilir. Aslında Türkiye’de, çok eskiden beri seyyahların uğradığı ve kaldığı kervansaray vb. konaklama birimleri bulunuyordu. Ancak turistik anlamda ilk ciddi tesisler bu üç oteldir. Bunların yanında Petersburg, Lüxemburg, Paris, Univers, Grande Bretange, Bizans, Orient, Elysee Françis, Grand Balcon, Peşte ve Tobias otelleri de bu dönemin otelleri arasında yer aldı.
Türkiye 1923 yılıyla birlikte yeni bir topluma dönüşümün ilk adımlarını atarken tepeden tırnağa her kurumuyla yeniden yapılanmaya başladı. Cumhuriyet, turizm alanında da bir dizi atılımın başlangıcı oldu. 1920’li yıllarda turizm alanında faaliyet gösteren beş kadar kurumun varlığından söz edilir. Yabancı firmaların Türkiye’ye gelişleriyle paralel bir gelişim kaydeden yerel acente ve firmalar ilkin bilet satışları ve pasaport işlemleri gibi faaliyetlerle turizme adım attılar. ( Devamı haftaya… )
Değerli okuyucularım bu haftalıkta bu kadar. Hepinize hayırlı haftalar ve hayırlı işler diliyor, değerli yorumlarınızı bekliyorum.
