Değerli Aydınlılar,

Bilinen Dede Korkut hikayesidir Deli Dumrul. Oğuz'da Duha Koca oğlu Deli Dumrul derlerdi bir er var idi. Bir kuru çayın üzerine bir köprü yaptırmıştı. Geçeninden otuz üç akçe alırdı, geçmeyeninden döve döve kırk akçe alırdı” diye başlar ve devam eder. Bu hikayeyi burada bırakalım ve bizim hikayeye geçelim.

Bu yazının konusu İzmit Körfezi üzerine yapılan Osmangazi köprüsü ,İstanbul Boğazı altından geçen Avrasya tüneli gibi yatırımların birer mühendislik harikası olup olmadığından ziyade  oluşturulan finansman modeli ile alakalı. Teknik bir konu olduğu için konu hakkında yayımlanmış bazı yazılardan alıntı yapıp, uygulamada nasıl bir sorunla karşılaşıldığı ve sonuçta finansman modeli kurulurken bazı hesap ve kitap hatalarının yapılıp yapılmadığı hususu ön planda olacaktır. Köprüden, tünelden geçenin de geçmeyenin de yani hepimiz paylaşmak mecburiyetinde kalacağı mali yükümlülüklere ve finansal istikrara yapacağı etkilere de dikkat çekmek istediğimizi ve yılbaşı öncesi yaptığımız İstanbul yolculuğunda Osman Gazi köprüsünden otobüs geçiş ücreti olarak 157 TL görünce nihai tüketicinin üzerine nasıl bir yükün geleceği konusunda küçük bir fikir sahibi olduğumuzu da belirtelim.

 “Gebze’den İzmir’e uzanan otoyolun uzunluğu 377 kilometre olacak. Bu proje, bilinen en büyük yap-işlet-devret (YİD) projesi.22 yıllık bir sözleşme ile ihaleyi kazanan yapımcı firmalar konsorsiyumuna,  işletme hakkı veriliyor. Hepimizi ilgilendiren en önemli tarafı; otoyol ve köprüyü yapan ve devamında da işletecek olan şirketlere, bu köprü ve yollardan geçecek araç sayısı hakkında garanti verilmiş olması. Yani bir çeşit ‘hasılat garantisi.’Örneğin, köprü ile birlikte hizmete açılan Orhangazi’ye kadar olan otoyol için günlük 40 bin araçlık geçiş garantisi veriliyor. Hazine, garanti edilen araç sayısının altında bir geçiş olursa farkı bütçeden bu işletmecilere ödeyecek. Tamamında ise işletmeye geçen yol ve köprü için, yaklaşık 16 yıl boyunca devletçe verilen hasılat garantisi yaklaşık toplam 12.7 milyar dolar. Bu tutar, kamu borcu içinde görünmüyor. Ancak, potansiyel olarak bütçe ve dolayısıyla kamu borç stokuna ‘Potansiyel borç’ olarak girecek bir kamusal yükümlülük. Sözleşmeye göre kabaca 125 TL (40 dolar+KDV) olması gereken köprü ücretinin, talebi artırmak için 88.75 TL’ye (25 dolar+ KDV) düşürülmesi, aradaki 15 dolarlık farkın da yasa değişikliği ile kamu kesesinden ‘katkı payı’ olarak işletmecilere ödenmesi de böyle düşünülmüş bir ‘teşvik’. Ayrıca modelin yeterince düşünülmeden tasarlandığının da bir itirafı. İlk yılların günlük ortalamasında 10 bin aracın geçtiğini varsayalım; devlet 40 bin araç geçiş taahhüdü verdiğinden, aradaki 30 bin araç geçiş bedelini Hazine ödeyecek. Bu da, günlük 1.2 milyon dolardan aylık 37, yıllık da 438 milyon dolar ediyor. Yıllık 55 milyon dolar da geçenler için ödenen fiyat farkı (katkı payı) ile özet olarak Hazine’den yıllık 493 milyon dolar çıkacak demektir.(1)

2017 yıl başında  köprüler için yüzde 45, otoyollar için yüzde 15’lik zamları bakım onarım maliyetleri ile ilişkisi olabilir.Osman Gazi köprüsü geçişlerinde yapılan indirim yaraya merhem olur mu onu zaman içerisinde göreceğiz.Bildiğimiz Osman Gazi köprüsünden taahhüt edilen günlük 40 bin araç geçmediği takdirde indirim(yapılan indirim miktarı farkı da hazinece ödenecek) yapılsa da yapılmasa da işletmeciye ödemenin hazine tarafından yapılacağı gerçeğinin değişmeyeceğidir.Üstelik dolar olarak ve 22 yıl boyunca.

Köprü, tünel, otoyol gibi altyapı yatırımlarının fizibilitesi, ticari projelerden farklıdır. Burada yaratılacak ”sosyal fayda” ve diğer sektörlere yaratacağı etki de hesaba katılır.Ancak tüm bunlardan daha önemlisi yurt dışından “dövizle borçlanılarak” döviz geliri yaratmayan yatırım yapmanın “finansal istikrara” yapacağı menfi etkinin hesaba katılmasıdır.(2)

Bu arada bir başka yazımızda Aydın’a da yapılması düşünülen veya planlanan bölge hastanesi proje finansmanına göz atmamız yerinde olacak. İlçelere yapılacağı davul zurna ile duyurulan 10 yataklı “entegre” hastaneleri bir an önce bitirsek iyi olur kanaatindeyiz.

 

(1) http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ugur-gurses/

(2) http://www.sozcu.com.tr/2017/yazarlar/ege-cansen

 

 

 

 

Aydınpost ANDROID'de TIKLA İNDİR!   Aydınpost APPSTORE'da TIKLA İNDİR