Sperm tahlillerinde akıl karıştıran sonuçlardan birisi de sperm morfolojisidir, yani spermin şekli. Sperm morfolojisi, tahlil sonuç kâğıdının en altında bulunur. Normal form olarak da sıklıkla %0 ya da %2 gibi bir sonuç verilmiştir. Bazen bu değer %20 ya da %30 gibi çok yüksek de yazılmış olabilir. Ama bu şekilde yüksek sonuçlar, daha yüzeyel bir yöntemle yapılan farklı bir değerlendirmeyi gösterir. Ancak bu yöntem günümüzde çok kullanılmamakta olup, burada bundan bahsetmeyeceğiz.

Morfoloji sonucu olarak normal formun %0 gelmesi durumunda, ister doğal yolla olsun isterse tüp bebekle, gebelik şansının da düşük olacağı söylenir. Hatta tüp bebek başarısızlıklarında da sıklıkla sperm morfolojisindeki düşüklük sorumlu tutulur. Ancak son yıllarda bunun her zaman doğru olmadığı, tek başına normal değere bakarak çocuk olup olmayacağı hakkında bir fikir sahibi olunamayacağı, tüp bebek başarısızlıklarının da bununla izah edilemeyeceği anlaşıldı. Çünkü yumurtanın aktive olup embriyo gelişmesi için gerekli faktörlerin önemli bir kısmı, spermin içinde bulunur ve yumurtayla birleşirken ortama çıkarlar. Dışarıdan spermin şekline bakarak bunlar hakkında bir şey öğrenemeyiz.

Gerçekten de çok sayıda araştırma, normal morfoloji değeri düşük olduğu için aşılama ya da tüp bebek yapmanın gebelik şansını artırmayacağını göstermiştir. Nadir görülen bazı ciddi durumlar dışında, morfoloji normal de olsa bozuk da olsa tüp bebeğin başarısı değişmez. Sadece normal morfoloji oranına bakarak 'doğal yolla çocuk olmaz, tüp bebek gerekir,' demek de her zaman doğru değildir. Dolayısıyla, normal morfoloji sıfır olarak görülürse endişe etmeyin, bunun çok da fazla anlamı yok, yine de doğal yolla çocuk sahibi olabilirsiniz. Morfoloji sonucunu okurken normal formun dışında asıl başka değerlere dikkat etmek lazım. Aşağıda bunu daha detaylı inceleyeceğiz.

Morfoloji, çocuk olup olmayacağını göstermez, sadece spermin neresinin bozuk olduğunu gösterir. Buna göre de tedavisi yapılır. Örneğin hastayım diyen birisinde çok hafif bir soğuk algınlığı da olmuş olabilir ya da çok ağır bir felç de olabilir. Birisinde normal günlük işlerinizi yapabilirsiniz ama diğerinde yerinizden bile kalkamazsınız. Ya da tedavisi çok güç kötü huylu bir tümör de olabilir veya yüzünüzde basit bir sivilce de çıkmış olabilir. İşte, morfolojinin normal değerinin düşük olması, spermin hasta olduğunu gösterir ama bunun çocuk olmasına ne derece engel olduğu, yani durumun ciddiyeti hakkında bir öngörüsü bulunmaz. Bu konuda içinde bulunduğumuz sene Amerika Birleşik Devletleri'nden bir araştırma yayınlandı. Buna göre normal morfoloji sıfır da olsa %25'inde doğal yolla gebelik görülmekte. İlginci, morfolojisi sıfır olup da doğal yolla gebe kalanların ikinci gebelikleri de hep doğal yolla olurken, morfolojisi normal olup tüp bebekle gebe kalanların tamamı ikinci gebeliklerini ancak tüp bebekle elde edebildiler. Araştırıcılar, normal morfolojinin doğal yolla ya da tüp bebekle çocuk olup olmamasını tahmin etmede bir katkısı bulunmayacağını önermekteler. Hatta doğal yolla da gebe kalınacakken, gereksiz yere tüp bebeğe yönlendirildiklerini iddia etmekteler.

Burada hemen akla şu soru gelmekte; şekli bozuk olan bir sperm nasıl olur da yumurtayı dölleyerek gebelik sağlayabilir? Sağlayabilir, çünkü sadece spermin şekline bakmak, o spermin genetik yapısı ya da embriyoyu oluşturma kapasitesi hakkında bir fikir vermez. Kaldı ki, kadın genital kanalları içerisinde bulunan bazı hücreler, spermleri destekleyerek bir takım fonksiyonlarını düzeltebilmekte.

Bütün bunlar göstermekte ki, sperm tahlillerinde sadece normal morfoloji sonucuna bakarak çocuk olup olmayacağı ya da bozuksa tüp bebekten başka çare bulunmadığı şeklinde bir fikir sahibi olamıyoruz. Ama bu demek değil ki sperm morfolojisinin hiç önemi yoktur. Spermin şekline bakarak, neresinin bozuk olduğunu anlayabiliriz. Buna göre de bir tedavi planı yapılır. Bazı çeşit şekil bozuklukları doğal yolla çocuk olmasına hiç engel teşkil etmezken, bazıları çok önemli engel oluştururlar. Yine bazı ciddi bozukluklar vardır ki, tüp bebekle de bir netice alamayız. Bunların nedeni, spermin farklı kısımlarının farklı görevleri olmasından kaynaklanır. Morfolojide de spermin farklı kısımlarına bakılır. Dolayısıyla, spermi muayene ederken her kısmını ayrı ayrı değerlendirmek gerekir.