Geçenlerde Aytepe’de bulunan belediye tesislerine çıktım. Aydın, daha doğrusu Efeler manzarası eşliğinde bir çay içeyim dedim. Çayımı yudumlarken gördüğüm manzara beni ürküttü. Sanki betondan bir denize bakıyordum. Aydın Lisesi çevresinde ve Aydın Tekstil alanında biraz yeşillik görünüyor. Diğer alanlar ise birbirinden çirkin beton yapılarla adeta boğulmuş. Birden aklıma Trallesli mimar Anthemios geldi ve bu yazıyı kaleme almaya karar verdim.
Birinci Bizans İmparatoru Constantius tarafından 337 yılında aynı yerde bulunan Artemis tapınağı üzerinde inşaatına başlanan Birinci Ayasofya’nın açılışı 360 yılında II.Constantius tarafından yapılmıştır. 404 yılında çıkan bir isyanda yakılıp yıkılan kilisenin yerine yenisinin inşaatı başlamış ve ikinci Ayasofya’nın açılışı ise II.Theodosius tarafından 415 yılında yapılmıştır.
İkinci Ayasofya’nın 532 yılında yıkılmasından hemen sonra I.Jüstinyen aynı yerde imparatorluğun en görkemli kilisesinin yapımı için Miletoslu fizikçi İsidoros ile Trallesli matematikçi Anthemius’u görevlendirmiştir. Bu mimarlar günlerce çalışır ama I.Jüstinyen’in beğeneceği bir plan yapamazlar. Miletoslu İsidoros rüyasında gördüğü büyük kubbeli projeyi uyandıktan sonra kâğıda aktarır ve I.Jüstinyen’e gösterir. I.Jüstinyen planı çok beğenir ve hemen inşaata başlanılmasını emreder.
İnşaatında imparatorluk bünyesinde bulunan yapılardan sökülüp getirilen taşlar kullanıldığından inşaat çok kısa sürede tamamlanır ve 537 yılında Üçüncü Ayasofya I.Jüstinyen tarafından açıldı. Ancak inşaatın başlamasında çalışan Trallesli Anthemios 533 yılında öldüğü için bu açılışı göremedi. Yalnız döneminin değil, günümüzün de mimarlık harikalarından olan Ayasofya Kilisesi 553, 557 ve 558 yıllarında ard arda meydana gelen depremler sonucu zarar gördü. Daha önceki yıllarda çatlayan kubbe 558 yılındaki depremde tamamen yıkıldı.
Miletoslu İsidoros’un yeğeni genç İsidoros yıkılan kubbeyi 6.5 metre yükselterek restorasyonu 562 yılında tamamladı. Gerek Bizans döneminde, gerekse Osmanlı İmparatorluğu döneminde çeşitli onarımlar gören Ayasofya tüm heybetiyle hala ayakta. Vatikan’da bulunan Papalık merkezindeki kilisede dünyanın en önemli kiliselerinin ismi yerde yazar. Bu kiliselerin en başında ise Ayasofya bulunur. O günkü teknoloji ile o muhteşem kubbeyi yapan Miletoslu İsidoros ile Trallesli Anthemios’u kutluyorum. Keşke şimdiki şehir plancıları ve mimarlar sizleri örnek alsalar.
Miletoslu İsidoros; fizik öğretiminin yanında matematik ve geometri alanlarında uzmandı. Ayrıca mimarlık alanında yaptığı çalışmaların en önemlisi Ayasofya inşasıdır.
Trallesli Anthemios; iyi bir matematikçi ve geometri profesörüydü. Ayrıca mühendislik alanında yaptığı çalışmalar oldukça cüretkâr bulunan bir bilim adamıdır.
558 depreminden sonraki onarımı yapan yeğen Miletoslu İsidoros; mimarlık ve mühendislik üzerine çalışmalar yapmıştır. En önemli çalışması yıkılan Ayasofya kubbesinin 6.5 metre yükseltilerek yeniden yapılmasıdır.
İnsɑnın kendine güveni, büyük işlere girişmenin ilk şɑrtıdır. (Sɑmuel Johnson)
